تاریخ: ۳ اسفند ۱۳۹۸
دررفتگی مادرزادی لگن یکی از اختلالات کودکان است که در زمان تولد یا به مدت کوتاهی پس از تولد رخ می‌دهد. در دوران بارداری، لگن جنین به گونه‌ای رشد می‌کند که سر استخوان ران (فمور) به طور کامل در مرکز حفره کم‌عمق (استابولوم) قرار می‌گیرد. استابولوم باید سر استخوان ران را به طوری بپوشاند که به نوعی توپ درون یک کاسه قرار دارد. اما در مواردی که دررفتگی لگن مادرزادی وجود دارد، استابولوم در دوران جنینی به شکلی رشد می‌کند که سر استخوان ران به سمت بالا و خارج از حفره مفصلی رانده می‌شود. این ناهنجاری به ویژه زمانی که نوزاد شروع به راه رفتن می‌کند، آشکار می‌شود. نوزادانی که مشکوک به دررفتگی مادرزادی لگن هستند، باید به صورت دوره‌ای معاینه شده و تحت نظر قرار بگیرند.
اگر دررفتگی مادرزادی لگن ظرف مدت زمان کوتاهی بعد از تولد درمان نشود، این عارضه می‌تواند باعث لنگ زدن کودک یا راه رفتن اردک‌وار او شود. درمان نشدن این عارضه راه رفتن را برای کودک سخت می‌کند و دردی مادام‌العمر را به او تحمیل می‌کند. چنانچه دررفتگی لگن مادرزادی به سرعت تشخیص داده شود، می‌توان به موثر بودن درمان امیدوار بود. کودکانی که به روش‌هایی مانند گچ‌گیری، بریس یا جراحی تحت درمان قرار می‌گیرند، رشد لگن و پایشان معمولاً به شکل طبیعی ادامه پیدا می‌کند. چنانچه عارضه دیر تشخیص داده شود، پیش‌آگهی درمان چندان مساعد نخواهد بود و کودک به درمان جراحی گسترده‌تری نیاز پیدا می‌کند. بااین حال پیش‌آگهی رشد عادی لگن و پا پس از جراحی فوق‌العاده است.
متخصصین مجرب ما در کلینیک تخصصی سلامت پای امید بهترین درمان را پس از ارزیابی دقیق و متناسب با شرایط کودک توصیه می‌کنند. جهت کسب اطلاعات بیشتر دربارهی روشهای درمان دررفتگی مادرزادی لگن و یا رزرو نوبت در این کلینیک با شماره تلفن‌های ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۱ – ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۷ تماس حاصل فرمایید.
علل و عامل‌های خطر دررفتگی مادرزادی لگن
تقریباً ۱.۵ درصد نوزادان دچار عارضه دررفتگی مادرزادی لگن هستند. هرچند درصد شیوع دررفتگی لگن مادرزادی در سراسر جهان یکسان نیست، پژوهشگران درصد شیوع جهانی این ناهنجاری را حدوداً یک درصد تخمین می‌زنند.
- مطالعات بالینی نشان دهنده استعداد خانوادگی ابتلا به دررفتگی مادرزادی لگن است و احتمال مبتلا شدن فرزندان اول به این ناهنجاری بیشتر از فرزندان دوم یا سوم است.
- نوزادانی که خواهر یا برادری مبتلا به دررفتگی لگن مادرزادی دارند یا والدینشان دچار این نقص هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این ناهنجاری قرار دارند.
- درصد شیوع دررفتگی مادرزادی لگن در میان خانم‌ها هشت برابر مردان است و غالباً پای چپ کودکان مبتلا درگیرتر از پای راست است.
- این اختلال در بسیاری از کشورهای سراسر جهان مشاهده می‌شود. بااین حال آمار نشان می‌دهد که نوزادان در آب و هوای سردتر بیشتر به این ناهنجاری مبتلا می‌شوند.
- قنداق کردن نوزاد که باعث می‌شود پاها در موقعیت بسیار صاف و دور از موقعیت اداکشن قرار بگیرد و به زور به هم چسباندن پاها عارضه را تشدید می‌کند.
- درصد شیوع دررفتگی مادرزادی لگن در نوزادانی که به روش سزارین و در موقعیت بریچ یا وارونه متولد می‌شوند، بالاتر است.
دلایل یا عارضه‌های زیر نیز احتمال ابتلا به دررفتگی مادرزادی لگن را افزایش می‌دهد:
- زایمان طبیعی نوزادانی که در موقعیت وارونه قرار دارند، خطر دررفتگی مادرزادی لگن را ۱۷ برابر افزایش می‌دهد. همچنین سزارین نوزادان قرار گرفته در موقعیت وارونه نیز خطر بروز این ناهنجاری را ۷ برابر افزایش می‌دهد.
- محدود شدن حرکت در اثر عوارضی مانند الیگوهیدرآمنیوس (کم شدن مایع آمنیوتیک دور جنین) احتمال دررفتگی مادرزادی لگن را بالاتر می‌برد.
- زایمان زودرس و بارداری چندقلویی از عامل‌های خطر دررفتگی لگن مادرزادی محسوب می‌شود.
- این عارضه در نوزادان مبتلا به اختلال‌های عصبی ـ عضلانی مانند فلج مغزی، مننگومیلوسیل و آرتروگریپوزیس شایع‌تر است.
- نوزادانی که عارضه دررفتگی مادرزادی لگنشان دیر، بعد از سه ماهگی، تشخیص داده می‌شود، عامل‌های خطر بالا کمتر درباره‌شان صدق می‌کند. این نوزادان معمولاً در موقعیت سفالیک متولد می‌شوند و در دوران نوزادی قنداق می‌شوند.
علائم دررفتگی مادرزادی لگن
تغییرات هورمونی مادر در دوران بارداری باعث شل شدن رباط‌ها می‌شود، تصور می‌شود که این تغییرات بر جفت نیز اثر می‌گذارد و موجب شل شدن رباط‌های جنین در رحم مادر می‌شود. دررفتگی کامل با علائم دیگری مانند کوتاه شدن پا و محدود شدن حرکت رو به بیرون پا (ابداکشن) همراه است.
تشخیص دررفتگی مادرزادی لگن
چون ناهنجاری‌های ناشی از مشکلات لگن بسیار متنوع است، معاینه بالینی کامل برای تشخیص دقیق دررفتگی مادرزادی لگن ضروری است. پزشک مفصل ران را حرکت می‌دهد تا متوجه شود که آیا سر استخوان ران در مفصل ران رو به داخل و بیرون حرکت می‌کند یا خیر. تست ارتولانی یکی از روشهای خاص تشخیص دررفتگی مادرزادی لگن است، متخصص دست‌هایش را دور زانوهای بیمار قرار می‌دهد و انگشت‌های دوم و سومش را رو به پایین روی ران کودک قرار می‌دهد، سپس پاها را از هم دور می‌کند، اگر ناهنجاری وجود داشته باشد، احتمالاً صدای کلیک واضحی حین حرکت دادن پا شنیده خواهد شد. چنانچه کودک دچار علائم باشد و ابداکشن زیاد باشد، نتیجه تست ارتولانی برای ناپایداری لگن مثبت در نظر گرفته می‌شود. البته لازم به ذکر است که نتایج این تست فقط تا چند هفته بعد از تولد اعتبار دارد.
روش بارلو یک تست تشخیصی دیگر است؛ متخصص زانوهای کاملاً خمیده را به هم می‌چسباند تا مفصل‌های ران به هم نزدیک شود. متخصص انگشت میانی را روی سمت خارجی استخوان مفصل ران قرار می‌دهد و انگشت شست را روی سمت داخلی زانو می‌گذارد. متخصص مفصل ران را تا جایی که احساس کند، سر استخوان ران از حفره مفصلی خارج می‌شود، رو به سوی بیرون می‌کشد و سپس به جای خود به داخل مفصل برمی‌گرداند. چنانچه دامنه حرکتی یک مفصل ران یا هر دو مفصل ران نوزادان بزرگتر محدود باشد، ممکن است حرکت به دلیل دررفتن مفصل ران و منقبض ماندن عضلات در یک موقعیت انجام نشود. همچنین دررفتگی لگن در نوزادان بزرگتر غالباً با کوتاه‌تر بودن یک پا از پای دیگر همراه است.
عکس رادیوگرافی برای تشخیص ناهنجاری‌های لگن و مفصل ران و همچنین تعیین موقعیت مناسب مفصل ران برای انجام درمان سودمند است. سونوگرافی ابزار موثر و ایمنی برای تشخیص دررفتگی مادرزادی لگن به شمار می‌آید. یکی از مزایای سونوگرافی نسبت به رادیوگرافی این است که در سونوگرافی برخلاف رادیوگرافی می‌توان چند موقعیت را بررسی کرد.
درمان دررفتگی مادرزادی لگن
روش مناسب دررفتگی لگن مادرزادی با توجه به سن کودک انتخاب می‌شود و درمان با هدف جا انداختن لگن انجام می‌شود. پس از آن که لگن در موقعیت صحیح قرار گرفت و جا افتاد، پزشک مفصل ران را در موقعیت مناسب نگه می‌دارد تا بدن به تدریج به موقعیت جدید لگن عادت کند. هرچه سن کودک کمتر باشد، قابلیت انطباق‌پذیری لگن نیز بیشتر است و احتمال بهبودی کامل بالاتر است. قدرت انطباق‌پذیری بدن و عادت کردن به موقعیت صحیح مفصل ران به مرور زمان کاهش می‌یابد. هرچند درمان تمام نوزادان به یک شکل انجام نمی‌شود، اما طرح کلی درمان با توجه به سن نوزاد به شکل زیر است.
از بدو تولد تا شش ماهگی
دررفتگی لگن به طور کلی با استفاده از بریس‌های مخصوصی موسوم به پاولیک هارنس جا انداخته می‌شود. این بریس مفصل‌های ران را در موقعیتی نگه می‌دارد که دررفتگی مفصل‌های ران را کاهش می‌دهد. بدن به مرور زمان به موقعیت صحیح عادت می‌کند و مفصل ران به شیوه‌ای عادی و مناسب شکل می‌گیرد. تقریباً نود درصد نوزادان مبتلا به دررفتگی مادرزادی لگن با استفاده از بریس پاولیک هارنس کاملاً درمان می‌شوند. بسیاری از پزشکان درمان با بریس پاولیک هارنس را تا چند هفته بعد از تولد شروع نمی‌کنند.
از شش ماهگی تا یک سالگی
ممکن است درمان با بریس پاولیک هارنس برای نوزادان بزرگتر موفقیت‌آمیز نباشد. در این صورت جراح ارتوپد عملی را تحت بیهوشی عمومی انجام می‌دهد و مفصل‌های ران را در موقعیت صحیح قرار می‌دهد. آتل مخصوص پس از جا انداختن لگن بسته می‌شود. این آتل مشابه بریس پاولیک هارنس است، با این تفاوت که اجازه حرکت کمتری را می‌دهد. بستن آتل برای بهتر نگه داشتن مفصل‌های ران در موقعیت مناسب لازم است.
پس از یک سالگی
کودکان بزرگتر از یک سال برای جا انداختن لگن غالباً نیاز به عمل جراحی دارند. بدن بافت‌های همبند جای زخمی تولید می‌کند که از قرار گرفتن مفصل‌های ران در موقعیت صحیح جلوگیری می‌کنند؛ در این شرایط باید جراحی برای جا انداختن لگن انجام شود. پس از جا انداختن لگن آتل مخصوصی برای نگه داشتن مفصل‌های ران در موقعیت صحیح بسته می‌شود.
موفقیت درمان به سن کودک و مناسب و کافی بودن عمل جا انداختن بستگی دارد. شانس بهبودی کامل در نوزادان تازه متولد شده‌ای که لگنشان به خوبی جا انداخته شده است، بالا است. هرچه سن نوزاد در زمان شروع درمان بالاتر باشد، امید به بهبودی کامل نیز کمتر می‌شود. استمرار دررفتگی لگن کودک را دچار درد می‌کند و او را مستعد ابتلا به آرتریت مفصل ران زودهنگام در سال‌های بعدی می‌کند. کودکان بزرگتر باید برای بریدن و تنظیم مجدد استخوان‌ها (استئوتومی هیپ) یا تعویض مفصل ران تحت عمل جراحی قرار بگیرند.
پیشگیری از دررفتگی مادرزادی لگن
پیشگیری از دررفتگی مادرزادی لگن ایجاب می‌کند که مادر در دوران بارداری تحت نظر پزشک باشد و موقعیت نوزاد در رحم تعیین شود. به این ترتیب متخصص می‌تواند برای زایمان احتمالی بریچ و رفع مشکلات لگن ناشی از این نوع زایمان آماده شود. با زور صاف نکردن پاها و به هم نچسباندن آنها برای مدت طولانی مانند زمان قنداق کردن و پرهیز از اداکشن طولانی مدت و شدید مفصل‌های ران باعث می‌شود که فشار شدیدی به مفصل‌های ران وارد نشود. تشخیص زودهنگام نقش مهمی در پیشگیری از دررفتگی مادرزادی لگن دارد.