پروتز ستون فقرات: مزایا و عوارض جراحی دیسک کمر با پروتز

تاریخ: ۱۳ آذر ۱۳۹۸

جراحی پروتز ستون فقرات یکی از روش‌های جراحی کمر یا ستون فقرات است که در آن دیسک ساییده در بخش تحتانی ستون فقرات با یک دیسک مصنوعی جایگزین می‌شود. ستون فقرات از مهره‌هایی تشکیل شده است که به صورت پشت سر یکدیگر قرار می‌گیرند. دیسک‌های بین‌مهره‌ای وجود دارند که به عنوان ضربه‌گیرهایی عمل می‌کنند و به مهره‌ها اجازه می‌دهند بدون ساییده شدن استخوان‌ها بچرخند و حرکت کنند. دیسک‌ها و مهره‌های کمری در انتهای ستون فقرات قرار دارند. دیسک مصنوعی که در جراحی پروتز ستون فقرات استفاده می‌شود، از موادی مانند فلز یا ترکیبی از فلز و پلاستیک ساخته می‌شود.

عمل پروتز دیسک در عمده موارد به عنوان گزینه‌ای جایگزین برای جراحی رایج‌تر فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها در نظر گرفته می‌شود. در روش فیوژن، دو مهره برای همیشه با هم جوش می‌خورند. اما جراحی پروتز ستون فقرات یک جراحی بزرگتر است و نیاز به بیهوشی عمومی و بستری شدن دارد.

انواع پروتز ستون فقرات 

دیسک مصنوعی که تعویض دیسک، پروتز دیسک یا وسیله آرتروپلاستی ستون فقرات نیز گفته می‌شود، دستگاهی است که در ستون فقرات قرار داده می‌شود تا عملکردهایی مشابه عملکردهای دیسک طبیعی، یعنی تحمل وزن و امکان‌پذیر ساختن حرکت را ارائه دهد.

انواع مختلف عمل دیسک مصنوعی را می‌توان به دو دسته کلی تعویض کلی دیسک و تعویض هسته دیسک تقسیم‌بندی کرد. در عمل تعویض کلی دیسک همان‌طور که از نامش مشخص است، تمام یا بخش عمده بافت دیسک برداشته می‌شود و دیسک مصنوعی در فضای بین‌مهره‌ای قرار داده می‌شود. اما در عمل تعویض هسته دیسک فقط مرکز دیسک (هسته یا نوکلئوس) برداشته می‌شود و با ایمپلنت جایگزین می‌شود. بخش خارجی دیسک (آنولوس) برداشته نمی‌شود.

جنس پروتز ستون فقرات 

دیسک مصنوعی معمولاً از فلز، مواد پلاستیک مانند (بیوپلیمر) یا ترکیبی از این دو ساخته می‌شود. سال‌ها است که از این مواد در بدن استفاده می‌شود. در پرکاربردترین دیسک مصنوعی کلی از دو صفحه استفاده می‌شود، یک صفحه به مهره بالایی دیسک آسیب دیده و صفحه دیگر به مهره پایینی آن متصل می‌شود. بعضی دیسک‌های مصنوعی نرم هستند و قطعه پلاستیک مانند تراکم‌پذیری دارند که بین دو صفحه قرار می‌گیرد. دیسک مصنوعی سطوح صاف و معمولاً منحنی شکلی دارد که روی یکدیگر می‌لغزد و به این ترتیب حرکت مهره‌ها را ممکن می‌سازد.

اکثر دیسک‌های مصنوعی که برای تعویض هسته دیسک به کار برده می‌شوند، از مواد پلاستیک مانندی (بیوپلیمر) مانند هیدروژل ساخته می‌شوند. هیدروژل در پی جذب آب منبسط می‌شود. این نوع دیسک مصنوعی در حفره هسته دیسک قرار داده می‌شود، سپس به آن آب داده می‌شود تا منبسط شود و حفره را پر کند. چون این نوع دیسک مصنوعی تراکم‌پذیر و قابل فشرده شدن است، تقریباً مانند هسته دیسک طبیعی عمل می‌کند و حرکت را امکان‌پذیر می‌سازد. در طراحی دیگر دیسک مصنوعی از قطعه‌ای پلاستیک مانند استفاده می‌شود که دور پیچیده می‌شود تا حفره هسته دیسک را پر کند.

دیسک مصنوعی برای جایگزینی دیسک گردن نیز به کار برده می‌شود. البته فقط مدت کوتاهی است که از پروتز دیسک گردن استفاده می‌شود و سازمان غذا و داروی ایالات متحده در حال ارزیابی و آزمایش چند نوع دیسک مصنوعی گردن است.

چه افرادی به دیسک مصنوعی نیاز دارند؟

هر کدام از انواع مختلف دیسک مصنوعی کاربردهای خاص خود را دارد. درد ناشی از آسیب‌دیدگی و ساییدگی دیسک که روش‌های غیرجراحی مانند مصرف دارو، تزریق، درمان دستی و یا فیزیوتراپی کمکی به رفع آن نکرده باشد، یکی از شایع‌ترین عارضه‌هایی است که جراحی پروتز ستون فقرات را ضروری می‌سازد. ابتدا MRI به منظور تایید ساییدگی و تخریب دیسک انجام می‌شود. دیسکوگرافی غالباً جهت تعیین سطح دیسک(ها)ی مولد درد توصیه می‌شود ماده حاجب در دیسکوگرافی در دیسک تزریق می‌شود و سپس رادیوگرافی یا سی تی اسکن انجام می‌شود. جراح نتایج این آزمایش‌ها را با یافته‌های حاصل از معاینه بالینی و بررسی پرونده پزشکی بیمار تطبیق می‌دهد تا منشأ درد را پیدا کند.

پروتز ستون فقرات برای چه کسانی مناسب نیست؟

عارضه‌هایی وجود دارند که ابتلا به آنها مانع از انجام دادن جراحی پروتز ستون فقرات می‌شود. این عارضه‌ها شامل اسپوندیلولیستزی (سر خوردن جسم مهره روی مهره پایینی)، پوکی استخوان، شکستگی جسم مهره، حساسیت به مواد به کار برده شده در پروتز، تومور ستون فقرات، عفونت ستون فقرات، چاقی شدید، تغییرات قابل توجه مفاصل فاست (مفاصل موجود در بخش پشتی ستون فقرات)، بارداری، مصرف طولانی مدت استروئید یا مشکلات خودایمنی می‌شود. همچنین جراحی تعویض کلی دیسک از جلو (از راه شکم) انجام می‌شود. بنابراین چنانچه بیمار سابقه جراحی روی شکم داشته باشد یا اگر وضعیت رگ‌های جلوی ستون فقرات خطر آسیب‌دیدگی جدی در طول این نوع جراحی را افزایش دهد، جراحی پروتز انجام نمی‌شود.

کمردرد گاهی اوقات پی‎آمد آسیب‌دیدگی یا فرسایش دیسک است. درمان‌های جایگزینی که برای درمان این عارضه توصیه می‌شوند، عبارتند از: جراحی فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها، درمان غیرجراحی یا تحت نظر گرفتن بیمار. جراحی معمولاً برای رفع درد ناشی از دیسک پیشنهاد نمی‌شود، مگر آن که درد برای مدتی طولانی، بیشتر از شش ماه ادامه داشته باشد و بیمار درمان‌های غیرجراحی از قبیل فیزیوتراپی فعال، درمان دارویی، تزریق، تعدیل فعالیت و یا دستکاری و درمان دستی ستون فقرات را امتحان کرده و نتیجه نگرفته باشد.

تفاوت بین فیوژن ستون فقرات و پروتز ستون فقرات 

فیوژن درمان جراحی متداول برای رفع درد دیسک در گذشته بود. بافت دیسک در عمل فیوژن یا خشک کردن مهره‌ها برداشته می‌شود و استخوان بین جسم مهره‌ها قرار داده می‌شود. جراحی فیوژن با هدف به هم جوش دادن مهره‌های دور دیسک مولد درد انجام می‌شود. تصور می‌شود که درد در پی برداشتن بافت دیسک و جلوگیری از حرکت تا حد زیادی آرام شود.

ستون فقرات سالم حرکت هر یک از دیسک‌ها را در سراسر ستون فقرات امکان‌پذیر می‌سازد. جراح در حالت ایده‌آل سعی می‌کند تا ستون فقرات را به حالت عادی برگرداند. فیوژن در حال حاضر درمان رایج برای بسیاری از عارضه‌های دردناک ستون فقرات است و درد را از طریق جلوگیری از حرکت در ناحیه دردناک از بین می‌برد. اما دیسک مصنوعی به گونه‌ای طراحی شده است که حرکت بعد از جراحی حتی‌الامکان مانند حالت عادی ممکن باشد.

نقطه ضعف دیگر عمل فیوژن این است که بعد از خشک کردن مهره‌ها ممکن است یک بخش از ستون فقرات به دیسک‌ها و مهره‌های بالا و یا پایین دیسک فشار بیاورد و آنها را مجبور به تحمل وزن بیشتر و حرکت بیشتر کند. در نتیجه این بخش‌ها زودتر از معمول ساییده می‌شوند. دیسک مصنوعی احتمال بروز این عارضه را به شدت کاهش می‌دهد.

کوتاه بودن دوران نقاهت بعد از عمل و از سرگیری سریع‌تر فعالیت‌های روزمره مزیت دیگر عمل پروتز ستون فقرات در مقایسه با عمل فیوژن است. بیمارانی که عمل فیوژن انجام می‌دهند، در مدت زمانی که گرفت استخوانی به استخوان‌های اطراف جوش می‌خورد و قطعه منسجمی را به وجود می‌آورد، باید فعالیت‌هایشان را محدود کنند. اما از آنجایی که یکی از اهداف دیسک مصنوعی به حرکت درآوردن بیماران است، بعد از جراحی پروتز از بیماران خواسته می‌شود تا هر چه زودتر، البته به تدریج حرکت کنند. هرچند دیسک مصنوعی مزایایی نسبت به فیوژن دارد، اما نباید فراموش کرد که پروتز ستون فقرات تکنولوژی نسبتاً جدیدی است و پژوهش‌های بالینی بلندمدت تصادفی و کنترل شده هنوز در این زمینه انجام نشده است. حال آن که موفقیت عمل فیوژن در اصلاح دائمی مشکلات مربوط به قطعات جوش داده شده سال‌ها است که به اثبات رسیده است. بنابراین بهتر است قبل از تصمیم‌گیری برای انجام عمل درباره مزایا و معایب هر روش با پزشک معالجتان مشورت کنید.

نوع دیسک مصنوعی مورد استفاده به علت درد پا و یا کمر، شدت مشکل و مهارت جراح بستگی دارد. جراحی هسته دیسک برای بیمارانی مناسب است که علائم ساییدگی دیسکشان در مراحل اولیه است و دیواره دیسک هنوز در وضعیت مناسبی است. این نوع دیسک‌های مصنوعی در عمل دیسککتومی جایگذاری می‌شوند که برداشتن بخش زیادی از بافت دیسک را ایجاب می‌کند. چنانچه ساییدگی دیسک شدیدتر باشد، تعویض کل دیسک توصیه می‌شود.

آمادگی قبل از پروتز ستون فقرات

پزشک علاوه بر معاینه بالینی و بررسی پرونده پزشکی، دستور انجام رادیوگرافی، MRI یا سی تی اسکن و آزمایش خون را می‌دهد. این آزمایش‌ها در تعیین ماهیت اصلی و شدت کمر درد و آسیب ستون فقرات به پزشک کمک می‌کند. همچنین انجام این آزمایش‌ها جهت مشاهده بهتر ستون فقرات و تصمیم‌گیری درباره مناسب بودن انجام عمل ضرورت می‌یابد.

بیماران باید سیگار کشیدن را قبل از جراحی ترک کنند.

بیماران باید کلیه داروهای مصرفی خود، اعم از تجویزی و بدون نسخه و هر گونه ویتامین، مکمل و داروهای گیاهی را به پزشک معالجشان اطلاع بدهند. مصرف بعضی از این داروها ممکن است مشکلاتی مانند اختلال در لخته شدن خون و فرآیند بهبود را به وجود بیاورد، بنابراین بهتر است مصرف این داروها قبل از عمل قطع شود.

از بیماران خواسته می‌شود که از چند ساعت قبل از عمل ناشتا باشند. همچنین لازم است که بیمار چند روز در بیمارستان بستری باشد. بیماران تا مدتی بعد از جراحی اجازه رانندگی ندارند و تا مدت کوتاهی برای انجام دادن کارهای خانه و امور شخصی، از قبیل استحمام، لباس پوشیدن، تمیز کردن خانه و خرید به کمک نیاز دارند. بنابراین بهتر است هماهنگی‌های لازم را قبل از عمل انجام دهید.

قبل از عمل با پزشک معالجتان درباره مراقبت‌های بعد از عمل مشورت کنید تا بعداً دچار مشکل نشوید.

مراحل جراحی پروتز ستون فقرات

سرم در رگ دست یا بازوی بیمار تزریق می‌شود و داروی بیهوشی داخل سرم زده می‌شود. بیمار بعد از تزریق دارو به خوابی عمیق فرومی‌رود و هیچ دردی در طول جراحی حس نمی‌کند. در این عمل لازم است که بیمار به پشت دراز بکشد. تیمی از جراحان، متشکل از جراح عروق و ارتوپد یا جراح مغز و اعصاب این عمل را با هم انجام می‌دهند. جراح اندام‌ها و عروق را کنار می‌زند تا به ستون فقرات دسترسی پیدا کند.

جراح دیسک آسیب دیده را برمی‌دارد و دیسک مصنوعی را به جای آن می‌گذارد، سپس اندام‌ها و عروق را به سر جای خود برمی‌گرداند و زخم را می‌بندد.

بیمار به ریکاوری منتقل می‌شود و تا زمان به هوش آمدن به دقت تحت نظر گرفته می‌شود. سرم همچنان به بیمار متصل است و ممکن است سوند نیز برای تخلیه راحت‌تر مثانه به بیمار وصل شود. وقتی بیمار کاملاً به هوش آمد و هوشیار شد، به بخش منتقل می‌شود.

از پشک معالجتان بخواهید که مراحل انجام عمل پروتز ستون فقرات را به شما توضیح بدهند.

مراقبت بعد از جراحی پروتز ستون فقرات

بیماران چند روز بعد از جراحی در بیمارستان بستری می‌شوند. چون در عمل پروتز کمر نیازی به جوش خوردن استخوان نیست، دوران بهبود این عمل کوتاه‌تر از دیگر جراحی‌های ستون فقرات است. در صورت لزوم به بیمار مسکن داده می‌شود و فردای روز عمل از او خواسته می‌شود که بایستد و راه برود. سرم و سوند مثانه نیز چند روز بعد از جراحی کشیده می‌شود.

روش صحیح حرکت کردن و انجام ورزش‌هایی مانند چرخش ملایم بالاتنه به بیمار آموزش داده می‌شود. ورزش کردن ستون فقرات را نرم و منعطف نگه می‌دارد و روند بهبود و توانبخشی را تسریع می‌کند. به موازات پیشرفت روند بهبود، بیمار به راه رفتن و انجام تمرین‌های کششی تشویق می‌شود. انجام حرکات یا فعالیت‌های شدید و تحریک کننده تا مدتی ممنوع است. دوران نقاهت چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد.

جراحی پروتز ستون فقرات معمولاً درد را تسکین می‌دهد، اما کاملاً آن را از بین نمی‌برد. برای این که انتظاری منطقی و واقع‌بینانه از نتیجه عمل داشته باشید، حتماً قبل از عمل با پزشک معالجتان مشورت کنید؛ همچنین از پزشک بخواهید که توصیه‌های مربوط به مراقبت بعد از عمل و بایدها و نبایدهای دوران نقاهت را اعلام کنند و درباره روش مراقبت از زخم، نشانه‌های هشدار دهنده وجود مشکل و زمان مراجعه بعدی راهنماییتان کنند.

خطرها و عوارض جراحی پروتز ستون فقرات

جراحی پروتز ستون فقرات نیز مانند هر عمل دیگری با خطرات خاص خود همراه است. جراح در عمل پروتز ستون فقرات نسبت به عمل استاندارد فیوژن مهره‌های کمری به دسترسی بیشتری نیاز دارد، به همین دلیل جراحی پروتز عمل خطرناک‌تری محسوب می‌شود.

عوارض احتمالی جراحی پروتز ستون فقرات عبارت است از:

• عفونت دیسک مصنوعی یا ناحیه دور آن
• جابه جا شدن یا جدا شدن دیسک مصنوعی
• شکستن یا از کار افتادن پروتز
• ساییدگی یا شل شدن پروتز
• تنگی کانال نخاعی به دلیل متلاشی شدن مهره‌ها
• مشکلات مربوط به جایگذاری نامناسب پروتز
• خشکی یا سفتی ستون فقرات
• لخته شدن خون در پاها به دلیل کاهش فعالیت

چنانچه بیمار به عارضه‌های دیگری مبتلا باشد، احتمال بروز خطرهای بیشتر بعد از عمل وجود دارد. حتماً قبل از موافقت با انجام عمل از عوارض و مزایای آن مطلع شوید و نگرانی‌های خود را با جراح معالجتان در میان بگذارید.

هزینه پروتز دیسک کمر و ستون فقرات

هزینه پروتز دیسک کمر و ستون فقرات بر اساس نوع پروتز به کار برده شده،هزینه ی بیمارستان و دستمزد پزشک متفاوت است.