در جراحی قطع عضو در زانو پای فرد از زیر کشکک زانو قطع می‌شود. گاهی ممکن است که قطع عضو به دلیل آسیب‌دیدگی، تومور یا عفونت صورت گیرد. علاوه بر این، وجود مشکلات وریدی یا شریانی در پا یا عوارض دیابت نیز می‌توانند از جمله دلایل قطع عضو محسوب شوند. به بخشی از پا که پس از قطع عضو باقی می‌ماند استامپ یا عضو باقیمانده می‌گویند. پس از قطع عضو، پزشک نحوه‌ی مراقبت از استامپ را به شما آموزش می‌دهد. همچنین می‌توانید با مراجعه به متخصصان پروتز درخواست ساخت پای مصنوعی کنید. فرد می‌تواند با کمک پروتز پای مصنوعی به زندگی و فعالیت‌های روزمره خود بازگردد.
متخصصین ما در کلینیک سلامت امید با مجهزترین و به روزترین متدهای درمانی، کمک بسیاری به مراجعه کنندگان خود در زمینه‌ی پروتزهای پا داشته‌اند. برای کسب اطلاعات بیشتر درباره‌ی انواع پروتزهای مصنوعی زیر زانو و یا رزرو نوبت در کلینیک سلامت امید می‌توانید با شماره تلفن‌های ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۱ – ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۷ – ۰۲۱۶۶۰۱۴۱۵۸ تماس حاصل فرمایید.
اجزای تشکیل دهنده‌ی پروتز زیر زانو
جایگزینی اعضای حرکتی بدن انسان با اجزای پروتزی و مصنوعی یک فرایند بسیار پیچیده و چالش‌برانگیز است. اجزای پروتز قادرند حرکات بدن را در سطوح مختلف پیچیدگی تقلید کنند، اما هرگز قادر به جایگزینی کامل و کامل آنها برای بدن انسان نیستند. بدیهی است که هرچقدر سطح تقلید بالاتر باشد، پیچیدگی و قیمت پروتز نیز افزایش می‌یابد.
با از دست دادن قدرت حسی و تحریک عضله برای حرکت، فرد بایستی صرفاً به توانایی‌های حسی استامپ و بدن خود تکیه کند که ممکن است به هنگام راه‌رفتن بر اعتماد به نفس وی تأثیر بگذارد.
با این حال، تکنولوژهای مدرن پروتزی طیف گسترده‌ای از اجزاء و قطعات، به ویژه در پروتز زیر زانو ارائه می‌دهند و جایگزینی برای حرکات اصلی عضو قطع شده است و فرد را قادر به راه رفتن می‌کنند.
اجزای زیر بخشی از پروتز را تشکیل می‌دهند:
- سوکت
- سیستم تعلیق
- مفصل زانو
- پروتز پا
- سایر اجزا: پایلون (قسمت ساق پا)، زانوهای دارای مفاصل خاصی بنام آفست، آداپتورها و غیره
هنگامی که سوکت به راحتی جا گرفت، پروتز پا، زانو (در صورت لزوم) و سایر اجزای آن به سوکت (مونتاژ) وصل می‌شوند. روند هم‌تراز کردن (Alignment) به منظور اطمینان از عملکرد مناسب و بخاطر ساختار بیومکانیکی بدن شروع می‌شود.
با نصب سوکت پروتز، نوبت به تراز کردن صحیح و تنظیم بیومکانیکی پروتز می‌رسد که برای فرد بیمار بسیار مهم است و به منظور ارائه بهترین نتیجه عملکردی برای بیمار، نیاز به زمان و تخصص دارد.
پروتز زیر زانو
پیشرفت در فن آوری ساخت اجزای پروتز باعث شده است که بتوان امکان موفقیت‌آمیز بودن نصب پروتز بر روی بیماران و آمپوته سالمندان را بهبود بخشید. نوآوری در طراحی سوکت، اجزای سبک وزن، سیستم‌های تعلیق بهبود یافته و گزینه‌های طراحی زانوی ثابت همگی در بهبود تحمل پروتز و کسب نتایج عملکردی بهتر برای آمپوت‌های سالمند نقش دارند. استفاده از اجزای پیشرفته در ساخت پروتز نیز می‌تواند منجر به افزایش هزینه‌های آن شود بنابراین باید هزینه‌های نسبی و مزایای این مؤلفه‌‌ها برای هر بیمار را در نظر گرفت.
پروتز مقدماتی در مقایسه با پروتزهای نهایی زیر زانو
در اغلب مواقع، قبل از پروتز زیر زانو، توصیه می‌شود که آمپوته سالمند ابتدا برای مدتی از پروتز مقدماتی استفاده کند. پروتز مقدماتی شامل اجزای اساسی است که به راحتی قابل تنظیم هستند اما از نظر زیبایی چنگی به دل نمی‌زنند. پروتز مقدماتی این امکان را به بیمار می‌دهد که بدون نیاز به گذشت زمان برای کوچک شدن اندام باقیمانده یا استامپ بتواند پروتز را روی پای وی نصب کرد. استفاده از پروتز مقدماتی می‌تواند از بروز عوارض ثانویه ناشی از بی‌تحرکی که به طور بالقوه تهدیدی بزرگ برای بیماران سالخورده تلقی می‌شود، جلوگیری کند.
پروتز نهایی محصول نهایی است که دارای کلیه اجزای مناسب و ابعاد مربوط به زیبایی می‌باشد. پروتز نهایی زمانی نصب می‌شود که استامپ یا عضو باقیمانده به پایداری و ثبات کامل رسیده باشد. آموزش و کسب مهارت‌های خاص مورد نیاز برای استفاده از برخی از مؤلفه‌های پیشرفته مانند زانوهای میکروپروسسوری منجر به ایجاد اختلاف نظر در مورد استفاده از کامپوننت‌های پیشرفته در پروتز اولیه و جایگزینی تنها سوکت پروتز پس از کوچک شدن استامپ به قدر کافی شده است. می‌توان نیاز به آموزش مجدد را تا حد زیادی کاهش داد زیرا بیمار نیاز به یادگیری نحوه راه رفتن با اجزای مختلف را ندارد. شاید بتوان از طریق استفاده زودهنگام از این تکنولوژی بتوان عملکرد، پایداری و ایمنی راه رفتن را بهبود بخشید و در پروسه‌ی آموزش راه رفتن اولیه از شکل‌گیری عادات بد پیشگیری به عمل آورد.
طراحی پروتزهای اندواسکلتال (درون اسکلتی) در مقایسه با پروتزهای اگزو اسکلتال (برون اسکلتی)
طراحی پروتزهای اگزو اسکلتال یا برون اسکلتی دارای پوسته پلاستیکی سخت و لامینت شده است که باعث افزایش قدرت تحمل وزن پروتز می‌شود. در مقابل، طراحی پروتزهای اندواسکلتال (درون اسکلتی) شامل یک ساختار لوله‌ای است که شامل حمایت داخلی از پا، مچ و زانوی متصل شده به آن می‌شود. پروتز اندواسکلتال دارای یک روکش منعطف است که به طوری شکل و رنگ‌بندی شده است که با اندام سالم فرد مطابقت دارد.
معمولاً به دلیل سهولت در انجام تنظیمات و جابجایی اجزای سازنده، وزن کمتر و مزایای زیبایی در کاربردهای ترانسفمورال استفاده از پروتزهای اندواسکلتال برای آمپوته‌های سالمند توصیه می‌شود. همچنین محدودیت‌های وزنی توسط سازندگان برخی از اجزای پروتزهای درون اسکلتی تعیین شده است.
سوکت‌های پروتز در پروتز زیر زانو
در قطع عضو‌های ترانس تیبیال، معمولاً از سوکت تاندون بلبرینگ (PTB) با کفی و آستر نرم استفاده می‌شود. بیمارانی که دارای پوست شکننده یا حساس در قسمت اندام باقیمانده هستند می‌توانند از مزایای مواد نرم بکاربرده شده مانند سیلیکون بهره‌مند شوند که برای به نوعی ضربه‌گیر هستند و نیروهای شدید و شوک مانند را دفع می‌کنند. یک سوکت منعطف که در داخل یک قاب بیرونی سفت و سخت جا گرفته است می‌توانداز طریق کمک به ساختارهای حساس در مقابل فشار، آسایش و راحتی بیشتری را برای بیماران سالمندی که دچار قطع عضو شده‌اند، فراهم کند.
پس از قطع عضو ترانس فمورال، با موفقیت می‌توان یک سوکت کوادری لترال (چهار سر) یا نگهدارنده استخوان نشیمنگاهی (ischial containment) را برای بیمار سالخورده نصب کرد. معمولا بیمارانی که طول اندام باقیمانده در آنها کوتاه است و دچار ضعف عضلانی در این قسمت هستند و یا از چاقی رنج می‌برند و یا میزان فعالیت آنها بالا است می‌توانند بیشترین سود را از طراحی سوکت مهار شده ایشیال ببرند.
سوکت‌های انعطاف‌پذیری که امکان سازگاری و تغییر شکل به هنگام برقراری ارتباط با سطح زمین را دارند راحتی بیشتری را برای بیماران سالخورده به هنگام نشستن فراهم می‌کنند.
سیستم تعلیق در پروتزهای زیر زانو
سیستم‌های تعلیق زیر برای بیماران توصیه می‌شود که از ناحیه زیر زانو دچار قطع عضو شده‌اند:
- سیستم تعلیق سوپراکندیلار (Supracondylar): شامل یک زانوبند چرمی است که در قسمت بالای استخوان کششک زانو و کندیل‌های استخوان ران قرار می‌گیرد.
- گوه‌‌های خود تعلیق سوپراکندیلار دارای بندهای متصل به بال‌های آستر داخلی و جانبی.
- سیستم تعلیق آستین (ابتدا باید ببینید که آیا بیمار توانایی دستی برای مدیریت آستین را دارد).
- سیستم تعلیق مکش سیلیکون (توانایی بیمار در مدیریت آستین و تحمل پوست بیمار در برابر سیلیکون را در نظر بگیرید)
- مفصل و شکم‌بند (استفاده از این سوکت زمانی ضروری است که فرد دچار حساسیت بیش از حد، مشکلات پوستی باشد و یا از لحاظ آسیب شناسی در قسمت مفصل زانو شرایطی داشته باشد که نباید وزن زیادی بر روی اندام باقیمانده قرار گیرد. )
پروتز پای مصنوعی / پروتز زیر زانو
وزن کف پا و عملکرد قوزک داخلی دو نکته مهم در تعیین سطح فعالیت بیماران سالمندان دچار قطع عضو هستند. قوزک داخلی پا استحکام درونی سازه را برای کنترل عملکرد پای مصنوعی فراهم می‌کند.
پاشنه پلاستیکی محکم مچ پا (ساچ) اساسی‌ترین پای پروتزی و یکی از کم‌هزینه‌ترین پروتزهای موجود است. قوزک داخلی و سفت و سخت پروتز می‌تواند در توانایی فرد به هنگام چرخاندن نوک پا در مرحله ایستادن نهایی اختلال ایجاد کند.
پروتزهای پنجه چند محوری
پروتزهای چند محوری پنچه پا با انواع مختلفی از سطوح ناهموار و حرکت از سمتی به سمت دیگر سازگاری دارند از همین رو این استفاده از نوع پروتز به بیماران سالمندی توصیه می‌شود که دارای پوستی حساس هستند. در این نوع پروتز از شدت فشارهای منتقل شده به رابط پروتز سوکت و پوست کاسته می‌شود. البته ناگفته نماند که معمولا این نوع از پروتزها از سایر پروتزها سنگین‌تر هستند.
پروتزهای دارای صفحه انعطاف‌پذیر
ماهیت انعطاف‌پذیر کف پا در این نوع از پروتزها این امکان را به فرد می‌دهد تا با چرخش راحت‌تر در مرحله نهایی، گام برداشتن برای وی آسانتر شود. این نوع از پاهای پروتزی در طرح‌های سبک موجود هستند و مناسب افرادی هستند که سطح فعالیت آنها در حد متوسط است.
پای واکنش پویا (دینامیک)
به طور معمول، پاهای مصنوعی واکنش پویا گرانتر از بقیه هستند و مناسب کسانی هستند که میزان فعالیت جسمانی آنها بسیار زیاد است. این نوع پاهای پروتزی شامل کف پایی هستند که به هنگام چرخش پا نسبت به وزن بیمار واکنش نشان می‌دهد و سپس به حالت اولیه خود برمی‌‌گردد و به هنگام برداشتن پا از روی زمین برای گام برداشتن به سمت جلو پیش می‌رود. برخی از پاهای واکنش پویا در یک طرح چند محوره موجود هستند که مزایای حرکت مچ پا را در هم می‌آمیزد و در طی چرخه راه رفتن به راحتی از روی زمین بلند می‌شوند. همچنین برخی از این نوع پاهای پروتزی امکان حرکت پیچشی را به فرد می‌دهند و یا برای بهبود راحتی، کاهش استرس روی پوست اندام باقیمانده یا تسهیل فعالیت‌های خاص که نیاز به حرکت چرخشی دارند می‌توان یک واحد آداپتور پیچشی به آنها اضافه کرد. کمک فنرهای عمودی جزء لاینفک برخی از طرح‌های پاهای واکنش پویا هستند.
پاهای رباتیک
پاهای رباتیک امکان بلند کردن انگشتان پا در مرحله این سو و آنسو رفتن را در اختیار بیماران قطع عضو از ناحیه پا قرار می‌دهند تا سطح زمین را از وجود اشیاء در مقابل فرد پاکسازی کنند و خطر افتادن را به حداقل رسانده و نیاز به تلاش کمتری برای جبران نبود پای طبیعی به هنگام راه رفتن باشد. علاوه بر این، زاویه مچ پا در این نوع پروتزها به طور خودکار تنظیم می‌شود تا با تغییرات سطوح زمینی باعث افزایش اعتماد به نفس بیمار و راحتی در راه‌رفتن بر روی تپه‌ها و سربالایی‌ها شود. به منظور انجام کارهای روزمره و همچنین کاهش خستگی ذهنی و ناراحتی در کمر و سوکت در هر دو سطح ترنستیبیال و ترانسفمورال به پیشرفت‌هایی در تقارن، ایمنی این پاهای پروتزی ایجاد شده است.
زانوی پروتزی یا مصنوعی چیست
تضمین ثبات زانو در طول ایستادن اولین اولویت برای بیماران سالمندی است که از ناحیه ترانسفمورال دچار قطع عضو شده‌اند. امروزه زانوهای پروتزی در ورژن‌های سبک و طرح‌های مختلفی موجود هستند و گزینه مناسبی برای بیماران سالخورده هستند.
زانوی قفل‌دار یا دستی
داشتن حداکثر پایداری و ثبات در زانو در حین راه رفتن اهمیت زیادی دارد و زانوهای قفل‌دار دستی این مهم را برای بیماران تأمین می‌کنند اما راه رفتن با این نوع پاهای پروتزی از نظر زیبایی در کمترین حد قرار دارد زیرا در پروتز زانوی قفل‌دار، زانو در حین راه رفتن ثابت و صاف می‌ماند و خم نمی‌شود. این نوع پروتزها برای زمانی مناسب هستند که فرد نگران این است که مبادا نتواند زانوی پروتزی خود را از خم شدن ناگهانی به هنگام تحمل وزن کنترل کند.
پروتز زانو با ویژگی کنترل اصطکاک فعال شده با وزن (زانوهای ایمن)
غالباً از این نوع پروتزها برای بیماران سالخورده استفاده می‌شود زیرا زانوهای با ویژگی کنترل اصطکاک فعال شده با وزن از طریق قفل شدن در واکنش به تحمل وزن بیمار باعث پایداری ذاتی زانو در زمان ایستادن می‌شوند و سپس به هنگام راه رفتن از حالت قفل درمی‌آیند و به زانو این مکان را می‌دهند که به هنگام راه رفتن خم شود و ظاهری طبیعی به خود گیرد.
پروتز زانو با طراحی چند مرکزی
هرچند که این نوع پروتزهای زانو دارای ثبات هم‌ترازی بصورت ذاتی هستند اما به دلیل وزن و پیچیدگی بیشتر آنها معمولاً توسط بیماران سالمندان مورد استفاده قرار نمی‌گیرند.
پروتز زانو با سیستم کنترل مایع یا پنوماتیکی (هوای فشرده)
این نوع پروتز مناسب افرادی است که فعالیت جسمانی بالایی دارند زیرا پروتزهای زانو با سیستم کنترل مایع یا پنوماتیکی به منظور ایجاد تغییر در سرعت راه رفتن از طریق تنظیم مقاومت در برابر حرکت زانو طراحی شده‌اند.
پروتز زانو با ویژگی میکروپروسسوری
پروتز زانو با ویژگی میکروپروسسوری دارای سنسورهایی است که در طول راه‌رفتن زانو را کنترل می‌کنند. میکروپروسسور یا همان ریزپردازنده بصورت مداوم حرکت و نیروهایی که در زانو ایجاد می‌شود را تجزیه و تحلیل می‌کند و می‌تواند از طریق ایجاد تغییرات و تنظیمات آنی تغییرات پویایی در زمان حرکت پا به جلو ایجاد کند و پایداری زانو را به حداکثر رسانده و الگوهای حرکتی نرمال‌تر و با کارآیی بیشتر در حین راه رفتن بر روی انواع سطوح و موانع موجود در محیط را در اختیار فرد قرار دهد. این نوع زانوی پروتزی زمانی که پا با سطح زمین تماس برقرار می‌کند بخوبی خمش زانو را کنترل می‌کند و شوک و فشار روی اندام باقیمانده را کاهش می‌دهد تا ظاهر قدم برداشتن فرد طبیعی‌تر جلوه پیدا کند. همچنین این پروتز می‌تواند از بهم خوردن تعادل بیمار به هنگام نشستن، پایین آمدن از پله و رمپ جلوگیری کند. اگر چنانچه زانو بیش از حد خم شود و یا فرد در خطر افتادن قرار گیرد نیاز به ریکاوری است و پروتز فوراً مقاومت و اصطکاک با زمین را افزایش می‌دهد تا فرد فرصتی برای ریکاوری و جلوگیری از افتادن داشته باشد. فناوری پروتز زانو با ویژگی میکروپرسسوری به طور معمول برای سطح عملکردی K3 و بالاتر طراحی شده است اما پیشرفت بالقوه در پایداری راه رفتن و ایمنی آن در بعضی مواقع آن را مناسب افراد با سطح فعالیت K2 نیز مناسب کرده است.
زانو رباتیک
زانوی رباتیک نوعی پروتز فعال زانو است که انرژی و توان لازم برای جایگزینی فعالیت عضلات برای خم شدن و صاف کردن زانو را تولید می‌کند. توان و نیروی فعال از جانب زانو به بیمار کمک می‌کند تا با صرف انرژی کمتری بتواند سرعت راه رفتن خود را حفظ کند و همچنین به هنگام بالا رفتن از سربالایی‌ها و پایین آمدن از پله‌ها، سطوح شیب‌دار انرژی کافی را به فرد می‌دهد. سنسورها و قطعات الکترونیکی بکارگرفته شده در این نوع زانوهای پروتزی داده‌ها را پردازش کرده و از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی و کنترل حرکت و قدرت زانو به هنگام راه رفتن استفاده می‌کنند.
جلوگیری از آسیب پا با پروتز زیر زانو
در صورت بروز مشکل چه باید کرد؟ اگر به هنگام راه رفتن با پروتز زیر زانو دچار مشکل شدید موارد زیر را رعایت کنید:
- سعی نکنید که خودتان پایتان را مداوا کنید.
- در این مواقع با پزشک خود تماس بگیرید.
- تا جایی که می‌توانید به پایتان استراحت دهید.
اگر مبتلا به دیابت و یا مشکلات مربوط به گردش خون هستید در این صورت شاید احساس کمتری در قسمت پاها داشته باشید. در این مواقع باید بیشتر از استامپ یا باقیمانده پای خود مراقبت کنید زیرا ممکن است در این مواقع حتی اگر مشکلی هم برای پایتان پیش بیایید متوجه آن نشوید.