درد مفصل انگشت شست پا ممکن است باعث عدم راحتی شما شود. این مفصل اولین مفصل متاتارسوفالانژیال است که انگشت شست پا را به استخوان متاتارس اولیه در قسمت جلوی پا متصل می‌کند. اگرچه این مفاصل کوچک به نظر می‌رسند، اما در سلامت و عملکرد پا بسیار اهمیت دارند و قادرند وزن قابل توجهی را تحمل کنند. وقتی این مفاصل آسیب می‌بینند، ممکن است با روزهای سختی مواجه شوید. عوامل مختلفی وجود دارند که می‌توانند منجر به درد شدید در مفصل انگشت شست پا شوند؛ بعضی از این عوامل شایع هستند و ممکن است برای هر فردی رخ دهند، در حالی که بعضی دیگر از آن‌ها بسیار کمتر شایع است و به ندرت رخ می‌دهند. برای مقابله با درد مفصل انگشت شست پا، روش‌های مختلفی وجود دارد و درمان‌ها بسته به علت و شدت درد متفاوت است.
در این مقاله علل و درمان‌های درد شست پا مورد بحث قرار گرفته است.
علت درد مفصل انگشت شست پا
درد مفصل انگشت شست پا می‌تواند موارد و سوالات مختلفی را به همراه داشته باشد. آیا انگشت شست پا هم می‌تواند آرتروز داشته باشد؟ علت درد در انگشت شست پا چیست؟ انگشت چمنی چیست و آیا می‌تواند در درد مفصل انگشت پا دخیل باشد؟ حقیقت این است که دلایل زیادی وجود دارد که می‌تواند انگشت شست پای شما را آزار دهد. در این مقاله می‌خواهیم به دلایل مختلف نگاهی بیندازیم و برخی از موضوعاتی که ممکن است انگشت شست پا با آن روبرو شوند را مورد بررسی قرار دهیم:
پینه‌ی پا
پینه شست پا یک بروز بزرگ و استخوانی است که روی مفصل انگشت شست تشکیل می‌شود و به عنوان هالوکس والگوس شناخته می‌شود، که یک بیماری شایع در شست پا است و باعث تغییر شکل استخوان شست پا می‌شود. به طور همزمان با بروز زائده استخوانی، هالوکس والگوس باعث تغییر موقعیت انگشت شست نیز می‌شود و با فشاری که ایجاد می‌کند، باعث می‌شود انگشت شست به سمت سایر انگشتان خم شود. نتیجه این فرآیند، بروز یک برجستگی قرمز در قسمت جلوی پا و یا تورم در نزدیکی مفصل انگشت شست پا است که معمولاً همراه با درد است.
پینه‌ها به دلیل بدشکلی مفصل انگشت شست پا ایجاد می‌شوند و بر خلاف تصور رایج و غلطی که وجود دارد، علل ایجاد آن‌ها در اثر رشد استخوان‌ها نیست.
در جالیکه علل ایجاد بیشتر پینه‌ها ناشی از بیومکانیک معیوب پا می‌باشد، اما مواردی مانند آرتریت روماتوئید (یا روماتیسم مفصلی) می‌تواند منجر به تغییر شکل پینه‌ها شود.
بهتر است بدانید، مواردی هست که می‌توانید با استفاده از آن‌ها در صورت داشتن یک (یا دو مورد) نشانه‌ها و علائم پینه‌ها را به حداقل برسانید. حال به بررسی چند راهکار می‌پردازیم:
- کفش‌های تخت و کشیده با پنجه پهن بپوشید تا فضای اضافی در اطراف انگشت شست پایتان وجود داشته باشد. این کار باعث کاهش فشار روی پینه‌ها می‌شود.
- برای جلوگیری از اصطکاک و ساییدگی و ایجاد درد یک پد روی پینه قرار دهید.
- برای بهبود حرکت مفاصل، تمرینات کششی انجام دهید.
- بعد از ورزش پا یک پد خنک روی پینه قرار دهید (حتما یک دستمال حوله‌ای یا پارچه بین پد و پوست خود قرار دهید)
- در صورت درد یا تورم روی پینه، درمورد اینکه آیا باید از یک قرص ضد التهاب مانند ایبوپروفن استفاده کنید یا نه با پزشک خود مشورت کنید.
اگر با وجود این اقدامات ساده که در بالا به آن اشاره کردیم، هنوز مشکلتان برطرف نشده است، پزشک متخصص پا (پزشکی که در زمینه‌های پا تخصص دارد) می‌تواند کفش مخصوصی در اختیارتان بگذارد که داخل آن برای محافظت از انگشت شست پایتان ارتز قرار داشته باشد. یا اینکه آتل‌های مخصوصی برای قرار دادن انگشت شست در آن به شما بدهد که شب‌ها از آن استفاده کنید تا هنگام خواب هم انگشت شست‌تان از بقیه جدا باشد.
اگر این اقدامات هم موثر واقع نشوند و شما هنوز هم هنگام راه رفتن همین درد یا مشکلات را تحمل می‌کنید، ممکن است پزشک متخصص شما را به یک جراح ارتوپد ارجاع دهد. چندین روش مختلف برای جراحی وجود دارد که می‌توان استخوان پا را جابجا کرد تا برجستگی و بیرون زدگی آن برطرف شود.
آرتروز
شایع‌ترین شکل آرتروز که مفصل انگشت شست پا را درگیر می‌کند، آرتروزی است که در اثر تحلیل رفتن غضروف مفاصل ایجاد می‌شود. آرتروز در مفصل انگشت شست پا ممکن است به دلیل مشکلات ساختاری و یا عملکرد پا ایجاد شده و در نتیجه منجر به ساییدگی و فرسایش بیش از حد شود.
آسیب‌هایی مانند شکستگی یا دررفتگی انگشت شست پا نیز می‌تواند منجر به آرتروز شوند. شایع‌ترین انواع آرتروز که انگشت شست پا را تحت تأثیر قرار می‌دهند شامل آرتریت روماتوئید و آرتریت پسوریازیس هستند.
برخی از علائم و نشانه‌های آرتروز انگشت شست پا ممکن است شامل درد، حس گز گز یا سوزن سوزن شدن، سفتی و تورم باشد. درد آرتروز انگشت شست به طور کلی هنگام ایستادن و یا راه رفتن بیشتر احساس می‌شود. برخی از افراد مبتلا به آرتروز مفصل انگشت شست دچار بیماری به نام هالوکس ریجیدوس می‌شوند که در آن مفصل شست پا به طور غیرمعمولی سفت می‌شود و در نتیجه باعث خشکی حرکات انگشت شست و محدود شدن کشش انگشت شست می‌شود.
اگر آرتروز پیشرفت کند، ممکن است باعث ایجاد برجستگی استخوانی شود که به آن خار استخوان نیز گفته می‌شود که شبیه پینه است. تفاوت این دو در این است که پینه‌ها در قسمت داخلی پا ایجاد می‌شوند، اما خارهای استخوانی ناشی از آرتروز حاد بیشتر در بالای مفصل انگشت شست پا به وجود می‌آیند. مانند پینه‌ها، این برجستگی‌های استخوانی می‌توانند تغییر شکل دهند و هالوکس والگوس را ایجاد کنند که در آن انگشت شست پا به سمت انگشت دوم پا کج یا متمایل می‌شود.
یکی از اقدامات ساده برای درمان آرتروز مفصل انگشت شست پا، مصرف داروی ضد التهاب و یا ضد درد غیر استروئیدی، تحت نظر پزشک متخصص است. ممکن است به شما توصیه شود کفشی بپوشید که کف آن سفت باشد و یا به گونه‌ای باشد که مفصل انگشت شست به راحتی خم شود.
در چنین مواردی فیزیوتراپی نیز می‌تواند کمک کند و گاهی اوقات برای کاهش درد و التهاب مفصل نیاز به تزریق استروئیدی به داخل مفصل است. به ندرت، برای برداشتن خارهای استخوانی (به نام شیلکتومی) یا فیوژن مفصل، به جراحی نیاز است.
نقرس
نقرس یک بیماری رماتیسمی است که می‌تواند مفصل انگشت شست پا را تحت تأثیر قرار دهد. نقرس هنگامی رخ می‌دهد که اسید اوریک در خون فرد بیش از حد تجمع کرده و در نتیجه آن کریستال‌هایی در یک مفصل ایجاد می‌شود، که معمولاً هم مفصل انگشت شست پا است و در آن رسوب می‌کند. اصطلاح پزشکی معرف نقرس در مفصل انگشت شست پا، پوداگرا است.
علائم آرتروز نقرس شامل قرمزی، درد و تورم مفاصل به همراه سوزش است. اگر حملات نقرس درمان نشود و چندین سال به طور مکرر رخ دهد، ممکن است آسیب مفصلی ایجاد کنند. علاوه بر این ممکن است زیر پوست دانه‌هایی با عنوان توفی نقرس ایجاد شود که در واقع همان رسوب کریستال‌های اورات می‌باشد که روی انگشت پا قابل مشاهده و لمس است.
گاهی اوقات، تشخیص بین آرتروز نقرس در مفصل انگشت شست و مفصل درگیر برای یک پزشک ممکن است مشکل باشد. در این حالت، ممکن است پزشک برای بررسی سطح اسید اوریک در جریان خون شما برایتان آزمایش خون تجویز کند. که اگر میزان آن بیش از حد معمول باشد، می‌تواند نشانه‌ای از وقوع حمله نقرس باشد – اگرچه، این روش همیشه جواب نمی‌دهد و تشخیص نقرس به همین سادگی نیست اما در هر صورت آزمایش، روشی ساده و آسان است.
اغلب اوقات پزشک برای آزمایش کریستال‌های اسید اوریک و تشخیص قطعی نیاز به گرفتن نمونه‌ای از مایع درون مفصل دارد.
درمان نقرس در مفصل انگشت شست دو جنبه متفاوت دارد، یعنی هم انگشت شست پا و هم سطح بالای اسید اوریک در جریان خون را باید درمان کرد. حمله حاد نقرس در انگشت پا را می‌توان با تجویز دارویی به نام کلشی‌سین، ضد التهاب‌های غیر استروئیدی یا استروئیدی درمان کرد.
یک راه ساده برای جلوگیری از نقرس و حملات بعدی آن که پزشک هم احتمالاً توصیه می‌کند این است که در صورت داشتن اضافه وزن یا چاقی، کاهش وزن و ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی خود ایجاد کنید، تغییراتی مانند:
- کاهش مصرف گوشت قرمز، غذاهای دریایی و الکل
- خودداری از مصرف غذاها و نوشیدنی‌هایی با شربت ذرت یا فروکتوز بالا
- افزایش استفاده از لبنیات، سبزیجات و غذاهای کم چرب در رژیم غذایی خود
اگر چندین حمله نقرس داشته باشید، پزشک ممکن است برای کاهش سطح اسید اوریک در جریان خون شما دارو تجویز کند.
سزاموئیدیت
استخوان‌های سزاموئید پا دو استخوان کوچکی است که در زیر اولین استخوان متاتارس، نزدیک مفصل انگشت شست پا (اولین مفصل متاتارسوفالانژیال) یافت می‌شود که درون تاندونی قرار دارند که انگشت شست پا را به سمت پایین خم می‌کند.
استخوان‌های سزاموئید در معرض درد و التهاب ناشی از ضربه حاد یا مزمن هستند. سزاموئیدیت اغلب در فعالیت‌هایی دیده می‌شود که شامل تعادل در انگشتان پا هنگام پرش است، مانند رقص باله یا بسکتبال. شکستگی استخوان سزاموئید می‌تواند علائم مشابهی ایجاد کند، اغلب با درد قابل توجهی در زیر توپ یا قسمت گوی شکل پا و در ناحیه زیر مفصل انگشت شست پا ایجاد می‌شود.
سزاموئیدیت می‌تواند به دلیل میزان فشار ناشی از وزن روی استخوان دایره‌ای زیر انگشت شست (گوی پا) هنگام راه رفتن، یک شرط لجباز (سخت) برای درمان باشد. در حقیقت، در موارد حادتر سزاموئیدیت یا شکستگی استخوان سزاموئید ممکن است نیاز به تحمل وزن با عصا و یا گچ گرفتگی داشته باشد. شکستگی سزاموئید ممکن است نیاز به جراحی نیز داشته باشد.
اگر سزاموئیدیت با شکستگی یا پارگی بافت نرم همراه نباشد، ممکن است با استراحت و عدم فعالیت خوب شود و یا با گذاشتن بالشتکی در اطراف استخوان دایره‌ای زیر انگشت شست (گوی پا) و ارتز کفش (تکیه گاه قوس) درمان شود و فشار از روی گوی پا تا حدی کاهش یابد.
ممکن است توصیه‌هایی برای کفش مناسب نیز ارائه شود، مانند کفش سفت یا کفی سفت و محکم یا کفش دندانه‌دار. کفش دندانه‌دار شبیه کفش لژدار است، بدین ترتیب که هر دو دارای یک کفی منحنی شکلی هستند که باعث کاهش فشار در قسمت زیرین انگشتان پا می‌شود.
انگشت چمنی
انگشت چمنی یک آسیب شایع ورزشی است و مانند سزاموئیدیت با درد در قسمت پایین مفصل انگشت شست پا خود را نشان می‌دهد. این درد ناشی از پیچ‌خوردگی، حاکی از آسیب دیدگی یا پارگی یک رباط در انگشت پا است.
نام انگشت چمنی از آسیب دیدگی گرفته شده است که در اثر ورزش‌هایی که در زمین‌هایی با چمن مصنوعی انجام می‌شود به وجود می‌آید مانند فوتبال. آسیب زمانی اتفاق می‌افتد که انگشت پا هنگام خم شدن فشار زیادی را تحمل می‌کند، مثلا وقتی که یک ورزشکار هنگام پریدن و دویدن از انگشت شست خود استفاده می‌کند و آن را به سمت جلو هل می‌دهد.
انگشت پا ممکن است در شرایطی مانند سفتی چمن، کفش‌های ورزشی تخت و سفت و یا حتی استرس ناشی از دویدن، آسیب جدی ببیند. بسته به درجه آسیب، علائم اغلب شامل تورم، تغییر رنگ و درد است.
روش درمان انگشت چمنی همانند سزاموئیدیت است که برای بهبودی باید استرس در مفصل انگشت شست پا را به حداقل رساند. در فشارهای حاد، یخ، بلند کردن پا، محافظت از پا و گاهی اوقات عصا مورد نیاز است. آسیب دیدگی‌های شدیدتر ممکن است به جراحی پا نیز منجر شود.