در قدم پای انسان، ۲۶ استخوان وجود دارد و استخوان پاشنه بزرگترین آنهاست. پاشنه پای انسان به منظور ایجاد یک پایه محکم برای تحمل وزن بدن طراحی شده است. هنگام راه رفتن یا دویدن، پاشنه ضربه‌ی وارده از برخورد با زمین را جذب کرده و ما را به سمت گام بعدی هدایت می‌کند. کارشناسان معتقدند که فشاری که در هنگام راه رفتن بر روی پا وارد می‌شود، می‌تواند تا ۱.۲۵ برابر وزن بدن و در هنگام دویدن تا ۲.۷۵ برابر وزن بدن باشد. به همین دلیل، پاشنه پا به آسیب دیدگی و در نهایت درد حساس است.
چه دلایلی باعث ایجاد درد پاشنه پا می‌شود؟
درد پاشنه پا معمولاً ناشی از یک آسیب مانند پیچ خوردن یا افتادن است اما بیشتر در اثر فشار تکراری و کوبیده شدن پاشنه می‌باشد. علل متداول درد پاشنه پا عبارتند از:
- پلانتار فاسیتیس: التهاب فاسیای کف پا. فاسیای کف پا یک رباط محکم شبیه به زه کمان است که از استخوان پاشنه تا نوک پا امتداد دارد. هنگامی که پلانتار فاسیتیس بیش از حد کشیده شود، الیاف بافت نرم آن ملتهب می‌شوند، که این التهاب معمولاً در محل اتصال آن به استخوان پاشنه رخ می‌دهد. گاهی اوقات ممکن است مشکل در وسط پا ایجاد شود. بیمار درد را در زیر پا و بخصوص بعد از دوره‌های طولانی استراحت حس می‌کند. برخی بیماران در صورتی که تاندون آشیل آنها سفت شود دچار گرفتگی عضله ساق پا نیز می‌شوند.
- بورسیت پاشنه پا: التهاب پشت پاشنه پا، بورسا (یک کیسه فیبری پر از مایع)، می‌تواند در اثر فرود آمدن شدید روی پاشنه‌های پا رخ دهد. همچنین ممکن است در اثر فشار ناشی از کفش باشد. درد بطور معمول در عمق پاشنه یا در پشت پاشنه پا حس می‌شود. گاهی اوقات تاندون آشیل ممکن است متورم شود. معمولاً در طول روز درد به تدریج بدتر می‌شود.
- برجستگی پاشنه پا: در نوجوانان شایع است. استخوان پاشنه پا بطور کامل بالغ نشده و بیش از حد ساییده می‌شود و منجر به شکل گیری استخوان اضافه می‌گردد. اغلب ناشی از داشتن پاهای صاف می‌باشد. در میان زنان می‌تواند در اثر پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند قبل از بالغ شدن کامل استخوان رخ دهد.
- سندرم تونل تارسال: یک عصب بزرگ در پشت پا فشرده شده یا گیر می‌افتد. این نوعی نوروپاتی فشاری است که می‌تواند در مچ پا یا قدم پا رخ دهد.
- التهاب مزمن پد پاشنه پا: در اثر نازک شدن پد چربی پاشنه پا یا برداشتن قدم‌های سنگین رخ می‌دهد.
- شکستگی فشاری: این شکستگی در اثر فشار تکراری می‌باشد که اغلب ناشی از انجام ورزش‌های پر فشار یا کارهای دستی سنگین است. دوندگان بخصوص مستعد شکستگی فشاری در استخوان‌های متاتارسال پا هستند. این وضعیت می‌تواند ناشی از پوکی استخوان نیز باشد.
- بیماری سیور (calcaneal apophysitis): شایع‌ترین علت درد پاشنه پا در ورزشکاران کودک و نوجوان است که در اثر استفاده مفرط و ضربه‌های کوچک تکراری در صفحه‌های رشد استخوان پاشنه پا ایجاد می‌شود. کودکان ۷ تا ۱۵ ساله بیشتر از سایرین دچار آن می‌شوند.
- التهاب تاندون آشیل (تندینوپاتی دژنراتیو): یک وضعیت مزمن ناشی از تحلیل پیشرونده‌ی تاندون آشیل است. گاهی اوقات تاندون آشیل به علت چندین پارگی جزئی که خود به خود به شکل صحیح ترمیم نمی‌شوند، بطور مناسب عمل نمی‌کند. تاندون آشیل بیشتر از حد تحمل تحت فشار قرار می‌گیرد و پارگی‌های میکروسکوپی ایجاد می‌شوند. در نهایت تاندون ضخیم، ضعیف و دردناک می‌گردد.
درد کف پا ممکن است ناشی از موارد زیر نیز باشد:
- پارگی تاندون آشیل، تاندون طناب پاشنه در پشت مچ پا پاره می‌شود.
- کبودی استخوان
- کیست استخوان، یک کیست پر از مایع در استخوان
- نقرس، میزان اسید اوره در خون افزایش می‌یابد تا زمانی که مقدار آن بیش از حد شده و باعث تجمع کریستال‌های اورات در اطراف مفصل‌ها می‌گردد. این امر باعث التهاب و درد شدید می‌شود و حملات نقرس رخ می‌دهند.
- نوروما (نورومای مورتون)، یک عصب متورم در برجستگی کف پا که اغلب بین قاعده‌ی انگشتان دوم و سوم پا است.
- استئومیلیت، به معنی عفونت استخوان یا مغز استخوان است، التهاب استخوان به علت عفونت. استئومیلیت گاهی اوقات در نتیجه‌ی یکی از عوارض جانبی آسیب دیدگی یا جراحی رخ می‌دهد. در برخی موارد، عفونت ممکن است از جریان خون وارد بافت استخوان شود. بیماران مبتلا به استئومیلیت معمولاً درد عمیق و اسپاسم‌های عضلانی در ناحیه‌ی ملتهب و نیز تب را تجربه می‌کنند.
- نوروپاتی محیطی، نوروپاتی مجموعه‌ای از اختلالات است که هنگامی رخ می‌دهند که اعصاب سیستم عصبی محیطی (بخشی از سیستم عصبی بیرون مغز و نخاع) آسیب می‌بینند. این وضعیت بطور کلی تحت عنوان نوروپاتی محیطی شناخته می‌شود و اغلب ناشی از آسیب به آکسون‌های عصبی است. نوروپاتی معمولاً باعث درد و بی‌حسی در دست‌ها و پاها می‌گردد. این مشکل می‌تواند ناشی از آسیب‌های ضربه‌ای، عفونت، اختلالات متابولیک و قرار گرفتن در معرض سموم باشد. یکی از شایع‌ترین علل نوروپاتی دیابت است.
- مشکل در راه رفتن، حالت نامناسب بدن هنگام راه رفتن یا دویدن.
- آرتریت روماتوئید، گاهی اوقات تحت عنوان بیماری روماتوئید اطلاق می‌شود که یک بیماری خود ایمنی پیشرونده و ناتوان کننده است و باعث التهاب و درد در مفاصل، بافت اطراف مفاصل و سایر اندام‌های بدن می‌گردد. آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی معمولاً ابتدا مفاصل دستان و پاها را درگیر می‌کند اما هر مفصل دیگری ممکن است متاثر شود. بیماران مبتلا به این بیماری اغلب دارای مفاصلی سفت بوده و بطور کلی احساس ناخوشی و خستگی می‌کنند.
علائم درد پاشنه پا
درد پاشنه پا به طور تدریجی و بدون وجود آسیب در ناحیه‌ای که تحت تأثیر قرار می‌گیرد، پدیدار می‌شود. این درد معمولاً ناشی از استفاده از کفش‌هایی با سطح صاف مانند صندل‌های لا انگشتی است. کفش‌های صاف می‌توانند باعث کشیدگی فاشیا (پوسته عمیق کف پا) شوند به حدی که این ناحیه ملتهب و تورم داشته باشد. در بیشتر موارد، درد زیر پا و به سمت جلوی پاشنه حاضر است. در صبح‌ها بعد از بیدار شدن و پس از یک دوره استراحت در طول روز، علائم درد به شدت افزایش می‌یابند. با انجام فعالیتی کوچک، علائم تا حدی بهبود می‌یابند، اگرچه ممکن است تا آخر روز دوباره بدتر شوند.
چطور می‌توان درد کف پا را تشخیص داد؟
پزشک پا (پزشکی که در معاینه و درمان بیماری‌های پا تخصص دارد) یک معاینه فیزیکی انجام داده و سوالات مرتبطی را در مورد درد می‌پرسد. پزشک همچنین در مورد میزان راه رفتن و ایستادن بیمار در طول روز، نوع کفشی که می‌پوشد و جزئیاتی از سابقه‌ی پزشکی وی نیز سوالاتی می‌پرسد. اغلب این سوالات برای تشخیص کافی می‌باشند. گاهی اوقات نیاز به تست‌های تشخیصی بیشتری مانند آزمایش خون و اسکن‌های تصویر برداری خواهد بود.
درمان‌های خانگی، سنتی، جراحی و غیر جراحی درد پاشنه پا
موارد زیر درمان‌های متداول برای درد پاشنه پا هستند.
درمان پلانتار فاسیتیس
اکثر قریب باتفاق بیماران با درمان‌های محافظه کارانه (که به منظور پرهیز از اقدامات درمانی پزشکی اساسی یا عمل‌های جراحی طراحی شده‌اند) ظرف چند ماه بهبود می‌یابند.
داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی
داروهای دارای تاثیرات مسکن (کاهش درد) و کاهش درد که در دوزهای بالاتر تاثیرات ضد التهابی نیز دارند. داروهای غیر استروئیدی ضد التهابی متفاوت از داروهایی هستند که حاوی استروئید بوده و ضد التهابی نیز می‌باشند. این داروها غیر مخدر هستند (باعث گیجی نمی‌شوند). برای بیماران مبتلا به پلانتار فاسیتیس چنین داروهایی می‌توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند.
کورتیکواستروئید
یک محلول کورتیکو استروئید روی ناحیه‌ی متاثر پوست استفاده می‌شود و یک جریان الکتریکی به منظور کمک به جذب مورد استفاده قرار می‌گیرد. بطور جایگزین، ممکن است پزشک تصمیم به تزریق دارو بگیرد. هرچند، تزریق زیاد می‌تواند منجر به ضعیف شدن فاسیای کف پا شده و بطور قابل ملاحظه‌ای خطر پارگی و کاهش پد چربی روی استخوان پاشنه را افزایش دهد. برخی پزشکان ممکن است از اولتراسوند برای اطمینان از انجام تزریق در جای صحیح استفاده کنند.
فیزیوتراپی
یک فیزیوتراپیست واجد شرایط و متخصص می‌تواند به بیمار ورزش‌هایی را آموزش دهد که باعث کشیدگی فاسیای کف پا و تاندون آشیل و نیز تقویت عضلات پایین پا شوند و در نتیجه باعث تثبیت بهتر مچ و پاشنه پا گردد. ممکن به بیمار در مورد چگونگی استفاده از چسب‌های ورزشی نیز آموزش داده شود که باعث فراهم شدن پشتیبانی بهتر از قسمت پایین پا خواهد شد.
ارتز
کفی‌ها و ارتزها (وسایل کمکی) می‌توانند برای اصلاح مشکلات پا و نیز ایجاد ضربه‌گیر و حفظ قوس کف پا در حین بهبودی مفید باشند.
شاک ویو تراپی
امواج صوتی روی ناحیه‌ی متاثر متمرکز شده و باعث تحریک و تسریع بهبودی می‌گردند. این نوع درمان تنها برای موارد مزمن توصیه می‌شود که واکنشی به درمان محافظه کارانه نشان نداده‌اند.
جراحی
فاسیای کف پا از استخوان پاشنه جدا می‌شود. این روش تنها در صورتی که هیچ روش دیگری موثر نباشد، توصیه می‌شود. این خطر وجود دارد که قوس کف پا بعد از عمل ضعیف شود.
آتل‌های شبانه
این آتل روی ساق و قدم پا قرار گرفته و بیمار آن را در طول خواب استفاده می‌کند. در طول شب فاسیای کف پا و تاندون آشیل در حالت کشیده قرار می‌گیرند.
درمان سنتی و خانگی
مصرف ویتامین ب ۵ که در مواد غذایی مانند آووکادو، تخمه آفتاب گردان، تخم مرغ و ماهی سالمون یافت می‌شود. همچنین قرار دادن کیسه یخ در محل درد می‌تواند به بهبود و کاهش درد کمک کند.
در صورت عدم درمان درد پاشنه پا چه اتفاقی می‌افتد؟
حتی در صورتی که درد بصورت نامنظم باشد نباید به آن بی‌توجهی کنید، بخصوص در صورتی که پلانتار فاسیتیس تشخیص داده شده باشد. درد مداوم درمان نشده می‌تواند منتهی به درد ناتوان کننده و لنگیدن شود و کیفیت زندگی روزمره را کاهش دهد.
چگونه می‌توان ارتزها را تمیز کرد؟
ارتزها ذاتاً بهداشتی و ضد باکتری هستند. شما قبل از نیاز به تمیز کردن، به علت ساییدگی و پارگی در اثر داشتن شیوه زندگی فعال باید آنها را تعویض کنید. با این حال، با استفاده از مواد شوینده ملایم با ماشین و دست قابل شست‌شو هستند. ارتزهای با طول کامل را تنها با دست می‌توان شست.
چند وقت یک بار باید ارتزها را تعویض کرد؟
در صورتی که هر روز از ارتز استفاده می‌کنید، توصیه می‌شود که هر سه ماه یک بار تعویض شوند. برای استفاده‌ی کمتر، می‌توان هر شش ماه یک بار آنها را تعویض کرد. هرچه فعال‌تر باشید، بیشتر نیاز به تعویض ارتزها خواهید داشت. ارتزهای بادوام می‌توانند به تدریج فرسوده شده و کارایی آنها کاهش یابد. در صورتی که پا مجدداً شروع به درد کرد، برای کنترل نشانه‌های فرسودگی ارتز، آن را کنترل کنید.