زانوی ضربدری و زانوی پرانتزی در کودکان(تشخیص و درمان)

زانو ضربدری، پا ضربدری یا ژنووالگوم (Genu Valgum) یک ناهنجاری در مفصل زانو است که باعث می‌شود زانوها به سمت داخل خم شوند و مچ پاها از هم فاصله بگیرند. علائم مشهود این ناهنجاری شامل موارد زیر است:

• چسبیدن زانوها به هم و ایجاد حالت ضربدری یا ایکس مانند هنگام ایستادن یا راه رفتن
• فاصله زیاد بین مچ پاها هنگام ایستادن با پاهای به هم چسبیده
• ساییدگی یا فرسودگی لبۀ داخلی کفش‌ها
• درد در ناحیه زانو، مچ پا و لگن
• خستگی شدید پاها پس از راه رفتن

زانو ضربدری معمولاً در کودکان بین سنین ۳ تا ۵ سال طبیعی است و با رشد کودک بهبود می‌یابد، اما اگر تا سن ۷ سالگی ادامه یابد، نیاز به مداخله پزشکی دارد. تشخیص و درمان زودهنگام این ناهنجاری برای جلوگیری از عوارض احتمالی مانند درد مفاصل، مشکل در راه رفتن و آرتروز در آینده بسیار مهم است.

علائم زانوی ضربدری در کودکان

پای ضربدری، مانند هر عارضه دیگری، از خود، نشانه‌هایی بروز می‌دهد. اگر این علائم را در کودکان خود مشاهده کردید؛ بهتر است در اسرع وقت به پزشک مراجعه فرمایید. نشانه اصلی این عارضه، تغییر شکل در پا‌های کودک است. در فرد مبتلا به پای ضربدری، زانو‌ها بسیار به هم نزدیک هستند اما مچ‌ها از یکدیگر فاصله دارند. تحت این شرایط، ساق‌های پا از یکدیگر فاصله دارند و کودک زانو درد را احساس می‌کند. امکان دارد شخص هنگام راه رفتن با مشکل روبرو شود. عدم درمان به موقع و گذشت زمان، ممکن است باعث ایجاد آرتروز شود.

علت زانوی ضربدری در کودکان

در به وجود آمدن زانوی ضربدری در کودکان، عواملی دخیل هستند.این عوامل شامل موارد زیر است:

• مشکلات سوء تغذیه

• اختلال در رشد

• اضافه وزن

• نرمی استخوان

• مشکلات وراثتی و ژنتیکی

• ضربه‌های شدید

تشخیص زانوی ضربدری در کودکان

اگر با دیدن علائم این عارضه، به پزشک مراجعه کردید و یا خودتان به دنبال روشی برای تشخیص زانوی ضربدری فرزندتان هستید؛ روش های زیر می‌تواند به شما کمک کند.

_ احتمال دارد پزشک وضعیت ظاهری پا‌ها را مشاهده کند و قد کودک شما را اندازه‌گیری کند.

_ وزن را اندازه بگیرد و شاخص توده بدنی را محاسبه کند.

_ زانو‌ها را ویزیت کند و مقدار چرخش آن‌ها را مورد آزمایش قرار بدهد.

_ بلندی دو پا و تقارن آن را بررسی کند؛ یکسان نبودن طول پاها یکی از روش‌های تشخیص زانوی ضربدری در کودکان است.

_ وضعیت پاها را هنگام راه رفتن مشاهده و تعادل کودک بررسی می‌شود. کودکی که این مشکل را دارد؛ در راه رفتن و دویدن به مشکل بر می‌خورد.

_ اگر شخصی که زانوی ضربدری دارد؛ جلوی شما بایستد؛ می‌بینید که مچ پاهای او بیش از ۱۰ سانتی متر فاصله دارند.

_ اگر کودک شما در سنین طبیعی برای بروز زانوی پرانتزی وجود دارد؛ پزشک حتی الامکان از تجویز اشعه‌های ایکس خودداری می‌کند. اما اگر فرزند شما از این سن گذر کرده باشد اما هنوز این مشکل وجود داشته باشد؛ احتمال دارد پزشک، استفاده از اشعه ایکس را در روش تشخیص خود قرار دهد.

روش‌های درمان زانوی ضربدری کودک

با توجه به سن بیمار، شدت و علت ایجاد عارضه‌ی زانوی ضربدری، روش‌های مختلفی برای درمان وجود دارد :

• روش‌های غیر جراحی

– دارو درمانی و تجویز مکمل غذایی

– کاهش وزن

– زانوبند یا بریس

– کفش و کفی طبی

– ورزش و حرکات اصلاحی

– فیزیوتراپی

• انواع جراحی

– جراحی استئوتومی

– جراحی رشد هدایت شده

زانوی پرانتزی چیست؟

پای پرانتزی (Bow Leg) یا پای کمانی وضعیتی است که وقتی مچ پاها کنار هم قرار می‌گیرند، زانوها باز مانده و از هم فاصله دارند. همین شکل قرارگیری، تفاوتپای پرانتزی و زانوی ضربدری است.

این وضعیت در بسیاری از نوزادان و بعد هم کودکان نوپا، تا سن دوسالگی وجود دارد. اما آن‌ها مشکلی در راه رفتن، دویدن و انجام فعالیت‌های روزمره ندارند.

اگر فرزندتان پای پرانتزی دارد، نگران نشوید. بیشتر نوزادان و کودکان نوپا، بدون نیاز به هیچ درمانی، و به‌طور کاملا طبیعی از این وضعیت خارج می‌شوند.

اما وقتی کودکی شروع به راه رفتن می‌کند، پاهایش هم باید کم‌کم صاف شوند. این فرایند به‌طور معمول بین سنین ۱۱ تا ۱۸ماهگی رخ می‌دهد. اما اگر پاهای کودک تا سن دوسالگی صاف نشد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

اگر درمان این عارضه را جدی نگیرید، با بالاتر رفتن سن، باعث چرخش نامناسب یا پیچ‌خوردگی استخوان درشت‌نی هم می‌شود. یعنی پاها در مقایسه با زانوها، یا به‌سمت داخل یا خارج می‌چرخند.

به‌جز وضعیت طبیعی که توضیح دادیم، این‌ها بعضی از رایج‌ترین دلایل ایجاد پای پرانتزی هستند:

• راشیتیسم (Rickets) یا نرمی استخوان بر اثر کمبود ویتامین دی،
• دیسپلازی اسکلتی (Skeletal Dysplasia) یا رشد غیرطبیعی استخوان،
• بیماری بلانت (Blount’s Disease)،
• آکندروپلازی (Achondroplasia)،
• آسیب به صفحه رشد

زانوهای پرانتزی در کودکان را با چه علائمی بشناسیم؟

در این عارضه زانو به سمت بیرون خمیده شده و شکل کمانی به پاها می بخشد. در کودکان مبتلا به عارضه عنوان شده برای حالت ایستاده، مچ های پا نزدیک به هم و زانوها از هم فاصله دارند. البته فاصله داری زانوها در حالت درازکش نیز قابل ‌تشخیص است. علاوه بر تغییر شکل ظاهری، گاهی اوقات کودکان مبتلا به این عارضه از درد زانو و پا احساس نارضایتی داشته و قادر به درست راه رفتن نیستند. زانوهای پرانتزی باعث می‌شود قد کودک کوتاه‌تر دیده شود.

دلایل ایجاد پای پرانتزی در کودکان

پاهای پرانتزی بنا به دلایل مختلفی ممکن است در کودکان ایجاد شود که برخی از آنها عبارتند از:

بیماری بلانت

نوعی اختلال در رشد استخوان ساق پا می‌باشد که بیشتر در کودکانی که دارای اضافه هستند و یا کودکانی که زودتر راه می‌روند دیده می‌شود.

راشیتیسم

به دلیل کمبود کلسیم و یا ویتامین دی ایجاد می‌شود. کمبود این مواد موجب نرم شدن و ضعیف شدن استخوان‌ها و در نتیجه پاهای پرانتزی خواهد شد، این بیماری در کشورهای پیشرفته نادر می‌باشد اما در کشورهای در حال توسعه همچنان شیوع دارد.

آکندروپلازی

شایع‌ترین نوع کوتولگی می‌باشد می‌تواند منجر به بروز پاهای پرانتزی در کودکان شود.

سایر مشکلات استخوانی

مانند شکستگی‌هایی که به خوبی بهبود نیافته‌اند و یا رشد غیرطبیعی استخوان‌ها می‌تواند منجر به پاهای پرانتزی در کودکان شود.

همچنین مسمومیت با فلوراید و یا سرب نیز می تواند منجر به ایجاد پای پرانتزی در کودکان شود.

نحوه تشخیص پای پرانتزی در کودکان

تشخیص پای پرانتزی در کودکان بسیار ساده است و مادران با کمی دقت به وضعیت پای کودک خود می توانند به این بیماری پی ببرند. یکی از ابتدایی ترین و ساده ترین راه های تشخیص این بیماری در کودکان مشاهده فاصله میان زانوهاست؛ یعنی بدین صورت که وقتی فرد در حالت ایستاده قرار دارد بین زانوهای وی فاصله وجود دارد.

از جمله شایع ترین علائم پای پرانتزی در کودکان که به کمک آن می توان تا حدودی به وجود این اختلال در پاها پی برد که عبارت‌اند از:

• باقی ماندن پای پرانتزی تا سن ۳سالگی
• خم بودن یکسان زانو و حالت پرانتزی گرفتن پاها نسبت به یکدیگر
• کم شدن دامنه حرکتی و گشاد راه رفتن کودکی که به تازگی شروع به راه رفتن می کند
• دور شدن زانوها از یکدیگر و در تماس بودن مچ و کف پا

البته تشخیص سریع و به موقع بیماری پای پرانتزی بسیار اهمیت دارد. زیرا با افزایش سن درمان این بیماری سخت تر و طولانی تر می باشد و یا ممکن است با گذشت زمان بر ساختار پاها و زانو ها نیز تاثیر بگذارند.

مادران باید توجه داشته باشند در صورت مشاهده کوچکترین مشکل و اختلالی در وضعیت پاها هر چه سریعتر با یک متخصص در میان بگذارید. زیرا در صورتی که علت پای پرانتزی یک سری بیماری های باشد باید یکسری آزمایشات انجام داد تا به این موضوع پی برد.

راه دیگر تشخیص پای پرانتزی به کمک اشعه ایکس، سی تی اسکن و ام آر آی صورت می گیرد که به کمک این تصاویر پزشک متخصص به طور دقیق متوجه می شود که آیا ناهنجاری در استخوان پا وجود دارد یا خیر

درمان

درمان پاهای پرانتزی در کودکان زیر ۲ سال

پاهای پرانتزی در نوزادان و کودکان زیر ۲ سال در اغلب موارد به صورت خود به خود بهبود می‌یابد اما لازم است به صورت مداوم مراحل رشد و نمو کودک شما زیر نظر متخصصین تحت کنترل باشد تا در صورت عدم بهبود راهکارهای درمانی مناسب انجام شود.

درمان پاهای پرانتز در کودکان بالای ۲ سال

همان طور که اشاره کردیم برای کودکان زیر ۲ سال هیچ گونه درمان خاصی لازم نیست اما اگر پس از ۲ سالگی کودک شما همچنان دارای پاهای پرانتزی باشد با توجه به علت بیماری درمان‌های پیشنهادی شامل موارد زیر می باشد:

• استفاده از کفش‌های مخصوص
• استفاده از آتل و بریس‌
• گچ گرفتن پاها
• جراحی

درمان پاهای پرانتزی که به دلیل بیماری بلانت

در صورتی که بیماری بلانت در همان مراحل اولیه تشخیص داده شود می‌توان با استفاده از آتل و ساق بند پاهای پرانتزی را در کودکان خردسال تحت درمان قرار داد.

درمان پاهای پرانتزی که به دلیل بیماری راشیتیسم

همان طور که پیشتر اشاره شد بیماری راشیتیسم به دلیل کمبود ویتامین دی و کلسیم در بدن ایجاد می‌شود بنابراین با تجویز مکمل‌های ویتامین دی و کلسیم به رژیم غذایی کودک می‌توان بیماری راشیتیسم را تحت درمان و مداوا قرار داد. در برخی موارد ممکن است بیماری‌های ژنتیکی در جذب ویتامین دی اثرگذار باشند و منجر به بیماری راشیتیسم ارثی شود، در این صورت جهت مداوای کودک باید به یک متخصص مراجعه نمائید تا مکمل‌های مناسب وضعیت کودک شما تجویز شود.

پیشگیری از پاهای پرانتزی در کودکان

متاسفانه هیچ راهی جهت جلوگیری از ایجاد پاهای پرانتزی در کودکان وجود ندارد اما می ‌توانید با روش‌هایی، از بیماری‌هایی که منجر به بروز پاهای پرانتزی می‌شود جلوگیری نمائید به عنوان مثال مصرف ویتامین دی و کلسیم در رژیم غذایی کودکان می‌تواند از بیماری راشیتیسم اکتسابی که منجر به بروز پاهای پرانتزی می‌شود پیشگیری نمود