خار پاشنه یک زائده استخوانی تیز در پاشنه پا است که در نتیجه التهاب مزمن محل اتصال تاندون‌های بافت نرم یا فاشیا به وجود می‌آید. این خار در پشت پاشنه یا زیر استخوان پاشنه و در کف پا قرار دارد. خار پشت پاشنه اغلب به دنبال التهاب تاندون آشیل (تاندونیت) ایجاد می‌شود که باعث درد و حساسیت بیشتر پشت پاشنه می‌شود و برجستگی کف پا را تشدید می‌کند. این مشکل عموماً با التهاب آرنگ کف پا (پلانتار فاسیا) همراه است که باعث التهاب پایین پا، به ویژه در پاشنه می‌شود. در این مقاله، هفت روش درمانی شایع خار پاشنه شرح داده شده است.
علل
خار پاشنه پا علل گوناگونی دارد. ورزشکاران یا افراد فعال بیشتر مستعد خار پاشنه هستند، چون دویدن و پریدن مرتب یا هر گونه فعالیتی که باعث کشیدگی رباط پلانتار فاسیا شود، باعث ایجاد خار پاشنه پا می‌شود. بلند کردن مداوم اشیاء سنگین نیز فشار شدیدی را روی فاسیا وارد می‌کند و این فشار و کشش آن را از استخوان پاشنه دور می‌کند. واکنش بدن به این فرایند انباشته کردن کلسیم در بخش جلویی پایین پا است. همچنین علت خار پاشنه می‌تواند نتیجه ابتلا به بیماری‌های التهابی زیر باشد:
- آرتریت واکنشی
- اسپوندیلیت آنکیلوزان
- هیپراستوز اسکلتی ایدیوپاتیک منتشر
علائم خار پاشنه پا
خار پاشنه پا به تنهایی علامتی ندارد. با این حال ممکن است خار پاشنه با درد و حساسیت بافت مجاور همراه باشد، برای مثال بیمار در پایین پاشنه یا پشت پاشنه، در محل اتصال تاندون آشیل یا رباط (پلانتار فاسیا) احساس درد دارد. در نتیجه به دلیل درد و حساسیت پشت یا زیر پاشنه، ایستادن، راه رفتن یا دویدن، به ویژه پا برهنه و روی سطوح سخت دشوار می‌شود.
تشخیص
خار پاشنه با تصویربرداری رادیوگرافی یا سونوگرافی پا تشخیص داده می‌شود، در این تصاویر برجستگی استخوانی روی پاشنه دیده می‌شود. اگر خار پاشنه همراه با علائم باشد، باید دلیل اصلی آن، از قبیل التهاب پلانتار فاسیا، التهاب تاندون آشیل یا آرتریت سیستمی، تشخیص داده شود و برای درمان مناسب اقدام گردد.
چرا خار پاشنه دردناک است؟
زائده خار پاشنه پا تنها منجر به درد نمی‌شود، بلکه وقتی خار پاشنه تیزی در بافت نرم اطراف پاشنه فرو می‌رود، درد ناهنجاری را ایجاد می‌کند. با فرو رفتن خار پاشنه در بافت و تحریک عصب‌های حساس، ناحیه اطراف خار پاشنه پا التهاب می‌گیرد و درد و کبودی آغاز می‌شود. درد در هنگام ایستادن یا راه رفتن بر روی منطقه التهابی شدت می‌یابد. به عنوان مثال، بعد از استراحت، زمانی که بیمار از تخت بلند می‌شود، درد به شدت بیشتری را تجربه می‌کند، زیرا پس از مدتی که وزن بدن بر روی پاشنه دردناک قرار نگرفته است، خار پاشنه ناگهان در بافت فرو می‌رود.
درمان خار پاشنه پا
کمپرس سرد
سرما بافت ملتهب پاشنه را تسکین می‌دهد. یک روش این است که پارچه‌ای را دور کیسه یخ بپیچید و آن را روی پاشنه قرار دهید. همچنین می‌توانید کمپرس‌های سردی مانند پک ژل یا پوشش سرد پا را از داروخانه تهیه کنید و روی پا بگذارید. این پک‌ها را باید در فریزر نگهداری کنید و سپس دور پا و مچ پا بچیپید و آن را پس از ۱۰ دقیقه باز کنید. در طول روز، هر یک ساعت یک بار از کمپرس سرد استفاده کنید. روش دیگر این است که پا را روی یک بطری آب سرد یا منجمد بچرخانید.
کفش و کفی طبی
کفش راحت و اندازه، فشار روی خار پاشنه پا را کاهش می‌دهد. این فشار تولید درد و ناراحتی می‌کند. اگر خار پاشنه دارید، توصیه‌های زیر را هنگام خرید کفش مناسب برای خار پاشنه در نظر بگیرید:
- پاشنه محکم: پشت کفش باید محکم باشد تا بتواند از پاشنه محافظت کند و از چرخش رو به داخل یا خارج پا جلوگیری کند.
- انعطاف پذیری متوسط: کفش نباید به راحتی خم شود. البته کفش باید خمی تدریجی داشته باشد تا هنگام خم شدن پا مقاومت مناسبی از خود نشان دهد.
- پاشنه با بلندی اندک: کفی یا کفشی که پاشنه آن اندکی، کمتر از یک اینچ، بلند باشد، فشار را از روی پاشنه دردناک برمی‌دارد.
همچنین می‌توانید برای ساخت کفی‌های طبی سفارشی اقدام کنید تا پس از قالب گرفتن از پاهایتان، یک کفی کاملاً اندازه کفش‌هایتان تهیه شود. این کفی‌ها به طور سفارشی طراحی و ساخته می‌شود تا از چرخش پا جلوگیری کند و پاشنه را بهتر نگه دارد. کفی طبی با توجه به تجویز متخصص پا (پدیاتریست) ساخته می‌شود.
داروهای بدون نسخه
داروهای ضدالتهاب بدون نسخه درد و ناراحتی پاشنه را تسکین می‌دهد. پرکاربردترین داروهای ضدالتهابی عبارت‌اند از:
- آسپرین
- ایبوپروفن (ادویل، مورتین)
- ناپروکسین سدیم یا ناپروکسین (الیو)
کاهش وزن
اگر اضافه وزن دارید، بهتر است به فکر لاغر کردن باشید. با کاهش وزن نیرویی که به پا وارد می‌شود، کمتر شده و فشار روی خار پاشنه نیز کمتر می‌شود.
نود درصد از موارد خار پاشنه با بهره‌گیری از روش‌های فوق درمان می‌شود. اگر خار پاشنه و درمان آن به طور منظم انجام شود، ممکن است خار پاشنه باقی بماند، اما حداقل علائم برطرف خواهد شد. رفع کامل علائم از چند هفته تا چند ماه طول می‌کشد.
حرکات کششی
کشش عضلات ساق پا و اطراف آن و پلانتار فاشیا فشار و گرفتگی خار پاشنه را کاهش می‌دهد. در ادامه چند حرکت کششی ساده و مفید را توضیح می‌دهیم.
خم کردن پا
برای انجام این حرکت باید:
- بنشینید و پاها را روی هم بیاندازید.
- پنجه پا را با دست بگیرید و آن را به طرف قفسه سینه بکشید. ۳۰ ثانیه در این حالت بمانید و سپس پا را رها کنید.
- این حرکت کششی را ۵ بار برای یک پا تکرار کنید، سپس پای دیگر را رو بیاندازید و کشش را برای این پا هم انجام دهید.
کشش ساق پا
برای انجام این حرکت باید:
- روبه‌روی دیوار بایستید و به اندازه یک بازو از آن فاصله بگیرید.
- یک پا را اندکی جلوی پای دیگر بگذارید و به جلو خم شوید، سپس دست‌ها را تقریباً در ارتفاع شانه، روی دیوار بگذارید.
- زانوها را خم کنید و مفصل‌های ران را اندکی به جلو فشار دهید تا کشش را در ساق پا حس کنید.
- ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید، سپس پاها را صاف کنید. حرکت را ده بار تکرار کنید، سپس جای پاها را عوض کنید و پای دیگر را جلو بگذارید.
اولتراسوند کرایو
اولتراسوندکرایو از ترکیبی از انرژی الکترومغناطیسی و سرما درمانی برای تسکین درد استفاده می‌کند. دستگاه شبیه به قلم نوری بزرگی است که روی مچ و کف پا حرکت داده می‌شود. پژوهش‌ها نشان داده است که اولتراسوندکرایو درمانی موثر برای بیماران دچار التهاب پلانتار فاشیا است که خار پاشنه نیز دارند.
تزریق کورتیکواستروئید
تزریق کورتیکواستروئید خار پاشنه را درمان نمی‌کند، اما درد ناشی از خار پاشنه را تا حدی تسکین می‌دهد. پزشک معمولاً داروی بی‌حس کننده را برای کاهش ناراحتی در محل درد تزریق می‌کند. هرچند تزریق در محل‌های مختلفی انجام می‌شود، اما اکثر پزشکان دارو را به جای کف پاشنه، در بخش داخلی یا میانی آن تزریق می‌کنند.
جراحی
پزشک معمولاً صرفاً زمانی انجام جراحی را توصیه می‌کند که روش‌های غیرجراحی فوق موثر نباشد. جراحی خار پاشنه انواع مختلفی دارد که متداول‌ترین آنها جدا کردن رباط پلانتار فاشیا از استخوان پاشنه و برداشتن خار پاشنه با وسایل مخصوص است. به این ترتیب فشار روی پلانتار فاشیا کاهش می‌یابد و خار پاشنه جدا می‌شود.
پیشگیری
تنها راه پیشگیری از خار پاشنه درمان بیماری التهابی مولد آن، پوشیدن کفش مناسب با کفی طبی و انجام منظم تمرین‌های کششی است.