پا چنبری (کلاب فوت) در کودکان و نوزادان: علائم، علت و درمان

پاچنبری یا کلاب فوت نوعی بدشکلی است که در اثر آن پا یا پاهای نوزاد از مچ به سمت داخل می‌چرخد. از هر هزار نوزاد فقط یک نوزاد با پاهای چنبری متولد می‌شود. پاهای چنبری به پایین و به داخل می‌چرخد و کف پاها به سمت یکدیگر است. اصطلاح پزشکی پاچنبری تالیپس اکینو واروس (TEV) یا تالیپس اکینو واروس مادرزادی (CTEV) است. اکثر موارد کلاب فوت مادرزادی است و ممکن است در یک یا هر دو پا بروز یابد. در حدود نیمی از نوزادان مبتلا، هر دو پا درگیر است.

اگرچه ناهنجاری پاچنبری دردی را برای نوزادان تولید نمی‌کند، اما این عارضه باید به سرعت درمان شود. پاچنبری مشکلات مهمی را برای رشد کودک ایجاد می‌کند. اکثر کودکان دچار عارضه پاچنبری مادرزادی می‌توانند به کمک درمان زودهنگام یک زندگی معمولی داشته باشند.

علل

اگرچه علت عارضه پاچنبری مشخص نیست، اما موارد زیر را می‌توان عامل این بدشکلی دانست:

• عامل‌های ژنتیکی در بروز این عارضه نقش دارد و بعضی تغییرات ژنتیکی خاص منجر به کلاب فوت می‌شود. به نظر می‌رسد که این عارضه ارثی باشد و موقعیت جنین در رحم تاثیری در چنبری شدن پاها نداشته باشد.
• پاچنبری گاهی از ناهنجاری‌های اسکلتی، مانند اسپینا بیفیدا کیستیک، عارضه رشدی مفصل ران به نام دیسپلازی هیپ یا دیسپلازی رشدی هیپ (DHH)، نشأت می‌گیرد.
• کلاب فوت گاهی پی‌آمد اختلال در گذرگاه عصبی ـ عضلانی، احتمالاً در مغز، نخاع، عصب یا عضله، است.
• عامل‌های محیطی نیز موثر است. در پژوهش‌های جدید ارتباط بین بروز عارضه پاچنبری و سن مادر، سیگاری بودن مادر یا ابتلا وی به دیابت مشخص شده است.
• همچنین به نظر می‌رسد آمنیوسنتز زودهنگام، قبل از هفته سیزدهم بارداری، احتمال پاچنبری را افزایش دهد.

علائم

علائم زیر در نوزادان دچار کلاب فوت مشاهده می‌شود:

• بالای پا به سمت پایین و داخل می‌چرخد.
• قوس پا مشخص‌تر است و پاشنه به داخل می‌چرخد.
• در موارد شدید کلاب فوت به نظر می‌رسد که پا سر و ته است.
• عضلات ساق پا معمولاً رشد کافی ندارد.
• اگر فقط یک پا درگیر باشد، پای چنبری، به ویژه در ناحیه پاشنه اندکی کوتاه‌تر از پای دیگر است.

پزشک معمولاً عارضه پاچنبری را هنگام تولد نوزاد تشخیص می‌دهد، البته بعضی موارد نیز قبل از تولد مشخص می‌شود. اکثر کودکان فقط دچار پاچنبری هستند و به هیچ عارضه دیگری مبتلا نیستند، اما پاچنبری گاهی اوقات با مشکلات دیگری مانند اسپینا بیفیدا نیز همراه است.

عوارض

اگر کلاب فوت به خوبی درمان شود، هیچ مشکلی برای کودک ایجاد نمی‌شود و کودک می‌تواند مانند بقیه هم‌سن و سالان به خوبی بدود و بازی کند.

اما اگر عارضه پاچنبری درمان نشود، عوارض زیر بروز می‌یابد:

• کودک معمولاً تا زمان بلند شدن و راه رفتن هیچ درد و ناراحتی ندارد و به سختی می‌تواند روی کف پا راه برود.
• پاچنبری مشکلات حرکتی درازمدتی را به وجود می‌آورد.
• کودک به جای کف پا روی برجستگی پا، یعنی بیرون پا و در موارد شدید بالای پا راه می‌رود.
• احتمال این که کودک در نهایت دچار بیماری‌های مفصلی (آرتریت) شود، وجود دارد.
• چون کودک نمی‌تواند به خوبی راه برود، بازی کردن و مشارکت در فعالیت‌های مختلف برایش دشوار می‌شود.
• حتی پس از درمان نیز پای چنبری حدود یک تا یک و نیم برابر کوچکتر از پای دیگر است و توانایی حرکتی‌اش نیز اندکی کمتر است. ساق پا نیز کوچکتر است.

تشخیص

عارضه کلاب فوت گاهی اوقات در سونوگرافی دوران بارداری مشخص می‌شود. اگر عارضه قبل از تولد تشخیص داده شود، تا زمان تولد نمی‌توان هیچ درمانی را شروع کرد. البته پزشکان معمولاً پاچنبری را پس از تولد نوزاد و با توجه به ظاهر و توانایی حرکتی پا تشخیص می‌دهند. در بعضی موارد، به ویژه مواردی که کلاب فوت نتیجه طرز قرار گرفتن نوزاد در حال رشد (پاچنبری وضعیتی) است، پا منعطف است و می‌توان آن را پس از تولد نوزاد حرکت داد و در موقعیت عادی قرار داد. گاهی پا سفت‌تر و خشک‌تر است و عضلات پشت ساق پا به شدت سفت است. رادیوگرافی کمکی به تایید تشخیص کلاب فوت نمی‌کند، چون بعضی از استخوان‌های مچ پا و کف پای نوزاد کاملاً سخت و استخوانی نشده است و در تصاویر رادیوگرافی مشخص نمی‌شود.

درمان

پاچنبری بدون درمان بهبود نمی‌یابد. درمان نشدن پا احتمال بروز عوارض را در سال‌های آتی افزایش می‌دهد. درمان در هفته‌های پس از تولد با هدف بازیابی عملکرد پا و از بین بردن پا شروع می‌شود. پس از درمان جراحی یا غیرجراحی معمولاً مدتی آتل برای کودک بسته می‌شود تا پا دوباره به حالت چنبری برنگردد. کودک باید تا زمان توقف رشد به طور منظم معاینه شود. چنانچه کودک جراحی شده باشد، لازم است که تحت درمان فیزیوتراپی قرار بگیرد.

روش پونستی

درمان اصلی کلاب فوت روش پونستی است که در آن متخصص پای کودک را دستکاری می‌کند تا حالت خمیده پا اصلاح شود. سپس پا از انگشت شست تا ران گچ گرفته می‌شود تا ثابت بماند.

معمولاً کودک باید هفته‌ای یک بار به متخصص مراجعه کند. درمان دستی و گچ‌گیری با احتیاط انجام می‌شود و کودک نباید متحمل هیچ دردی بشود. گچ هر جلسه عوض می‌شود و وضعیت پا هر بار اندکی بیشتر اصلاح می‌شود. این درمان و تعویض گچ 10 ـ 4 بار تکرار می‌شود. گچ گرفتن پا پس از دستکاری، برای تغییر شکل پا لازم است. در صورت لزوم جراحی کوچکی نیز پس از درمان پونستی انجام می‌شود تا تاندون آشیل آزاد شود.

بیمار پس از اصلاح شدن پا باید کفش‌های مخصوص متصل به بریس را به پا کند تا پا(ها) در بهترین موقعیت، ثابت بماند و به حالت چنبری برنگردد. کودک باید به مدت دو تا سه ماه هر روز 23 ساعت این کفش‌ها را بپوشد و پس از آن تا 4 سالگی، کفش را فقط شب‌ها و هنگام چرت روزانه به پا کند.

روش پونستی روشی موثر است، البته به شرطی که در سن پایین انجام شود و والدین نیز دقت کنند که کفش را طبق دستور به نوزاد بپوشانند. اگر دستورات پزشک دقیقاً رعایت نشود، پا به حالت اولیه برمی‌گردد و درمان باید از نو شروع شود. در زمانی که پای کودک در گچ است، والدین باید به تغییرات دما یا رنگ پوست توجه کنند، چون ممکن است گچ بیش از حد سفت باشد.

روش فرانسوی

روش عملکردی فرانسوی شامل ماساژ، ورزش و کشش روزانه می‌شود، همچنین پا باید با نوار غیرارتجاعی بی‌حرکت نگه داشته شود. هدف این است که پا به آهستکی به موقعیت صحیح هدایت شود. سه ماه اول درمان عموماً توسط متخصص طب فیزیکی انجام می‌شود، بخش اعظم بهبود نیز در این مدت به دست می‌آید.

والدین نیز در این مدت آموزش می‌بینند تا بتوانند در روند درمان مشارکت داشته باشند. چسب زدن و آتل بستن تا دو سالگی ادامه دارد. اگر نوزاد به جز پاچنبری مشکل دیگری نداشته باشد، درمان معمولاً با موفقیت کامل می‌شود. حتی اگر نتوان عارضه را به طور کامل اصلاح کرد، ظاهر و عملکرد پا به نحو قابل توجهی بهبود می‌یابد.

جراحی

اگر درمان‌های دیگر موثر نباشد، به ناچار جراحی با هدف تغییر وضعیت تاندون‌ها، رباط‌ها و مفصل‌های مچ پا و کف پا انجام می‌شود، برای مثال تاندون آشیل آزاد می‌شود یا تاندون کشیده شده از جلوی مچ پا تا داخل پا حرکت داده می‌شود. جراحی‌های تهاجمی‌تر به منظور آزاد کردن ساختارهای بافت نرم پا انجام می‌شود. سپس جراح پا را با پین و گچ ثابت می‌کند. اصلاح نامناسب، سفتی و درد پا از عوارض جراحی است. همچنین ممکن است بیمار در آینده دچار بیماری‌های التهابی مفصل بشود.