عارضه‌ای شایع که شست پا را درگیر می‌کند، هالوکس ریجیدوس یا سفتی شست پا نامیده میشود. این عارضه نوعی آرتروز می‌باشد که به دلیل از بین رفتن غضروف به وجود می‌آید. گاهی افراد به طور خودبخود و بدون هیچ دلیل مشخصی به هالوکس ریجیدوس مبتلا می‌شوند، در حالیکه در برخی بیماران یک یا ترکیبی از عوامل سبب به وجود آمدن این عارضه می‌گردند.
افرادی که از صافی کف پا یا دیگر نقص‌ها نظیر تغییر شکل در قوس پا و یا پروناسیون بیش‌ازحد (چرخش مچ پا به سمت داخل) رنج می‌برند، به دلیل فشار وارده بر مفاصل شست پا بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به هالوکس ریجیدوس می‌باشند.
برخی افراد سابقه خانوادگی این بیماری را دارند، آن‌ها نقص پا را از والدینشان به ارث برده و مستعد ابتلا به چنین بیماری‌هایی می‌باشند. هالوکس ریجیدوس همچنین ممکن است بر اثر آسیب‌دیدگی، التهاب و عفونت عارض شود.
اگر در سنین جوانی گرفتار این عارضه شوید، درمان‌های غیرجراحی نظیر استفاده از کفش‌های مناسب، ارتز‌های سفارشی (وسایل کمکی)، دارو درمانی و استفاده از کورتیکواستروئیدها به عنوان راهکاری موثر پیشنهاد می‌گردد. لازم به ذکر است سالخوردگان بیشتر به هالوکس ریجیدوس مبتلا می‌شوند. اگرچه به طور کلی آقایان بیشتر از خانم‌ها به این بیماری مبتلا می‌شوند، خانم‌ها به دلیل پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند بیشتر از این بیماری شکایت می‌کنند.
هالوکس ریجیدوس: دلایل ابتلا و عوامل خطر
علت ابتلا به این بیماری هنوز مشخص نیست، با این وجود عوامل مختلفی در از بین رفتن مفصل شست پا و در نتیجه ابتلا به این بیماری سهیم می‌باشند. این عوامل عبارتند از:
- پوشیدن کفش‌های نامناسب (کفش‌هایی که استاندارد نیستند)
- حالت پا (پاهای باریک، بلند و یا انگشت شست بلند)
- نقص در پا (صافی کف پا، انحراف پا به سمت داخل، نقص پس از ازکارافتادگی)
- نقص عارض شده بر اثر گام برداشتن غیرطبیعی و اضافه‌وزن
- ضربه (آسیب‌دیدگی، شکستگی، التهاب و عوارض پس از جراحی پا)
- اختلالات متابولیکی یا مربوط به رشد
آرتروز در مفصل متاتارسوفالانژیال فضای مفصل را کاهش داده و این امر موجب سخت و متورم شدن سطوح مفصلی می‌گردد (سینوویت). بدین‌ترتیب حرکت مفصل متورم شده تا حدودی محدود شده و همراه با احساس درد می‌باشد. با پیشرفت هالوکس ریجیدوس، فضای مفصل کاملا بسته شده و مفصل سفت میشود.
هالوکس ریجیدوس: علائم و نشانه‌ها
این بیماری به لحاظ میزان سفتی، درد و عدم حرکت متفاوت می‌باشد. برای برخی افراد مبتلا به این عارضه تحرک شست پا تا حدودی محدود شده و کاملا از بین نمی‌رود. علائم هالوکس ریجیدوس عبارتند از:
- درد و گرفتگی به هنگام حرکت
- ناتوانی در انجام برخی فعالیت‌ها مانند دویدن
- تورم و التهاب در اطراف مفصل
- علائم در شرایط آب و هوایی سرد و مرطوب تشدید می‌شوند.
در موارد پیشرفته‌‌تر بیماری، علائم شامل موارد زیر می‌باشند:
- احساس درد به هنگام استراحت
- ایجاد برجستگی‌های استخوانی (استئوفیت) روی مفصل که ممکن است موجب ساییدگی به کفش گردد.
- بعضی افراد ممکن است به منظور جلوگیری از درد در قسمت شست پا، سعی کنند روی قسمت بیرونی پا راه بروند که منجر به بروز درد در آن قسمت نیز می‌گردد.
زمانیکه توانایی حرکت به کلی از بین برود، شست پا به آنچه که با عنوان “مفصل منجمد” شناخته می‌گردد دچار شده و در این مرحله از بیماری، دیگر مشکلات مربوط به این بیماری نیز عارض می‌گردند.
در برخی موارد ممکن است افراد در دوران نوجوانی و جوانی به هالوکس ریجیدوس مبتلا شوند. با این وجود، در اغلب موارد این بیماری پیشرفت نخواهد کرد. حدود 20 تا 25 درصد افراد مبتلا به این بیماری سفتی شست پا و عدم تحرک در این قسمت را تجربه کرده و نیاز به درمان دارند.
هالوکس ریجیدوس: معاینه و تشخیص
پزشک معالج در ابتدا میزان تحرک مفصل متاتارسوفالانژیال را بررسی می‌کند. علائمی نظیر احساس درد، تورم و سایش استخوان‌ها و غضروف نشان‌دهنده هالوکس ریجیدوس می‌باشد. ایشان همچنین وجود پینه روی پا و الگوی راه رفتن را ارزیابی می‌کند. در مراحل پیشرفته این بیماری، دررفتگی جزئی استخوان در قسمت پشت انگشتان رخ می‌دهد که لمس آن موجب بروز درد می‌گردد. لازم به ذکر است که تصویربرداری پرتو ایکس به تشخیص هالوکس ریجیدوس کمکی نمی‌کند و پزشک معالج از طریق پی بردن به کوچک شدن فضای مفصل و استخوانی شدن سطوح مفصلی این بیماری را تشخیص می‌دهد.
هالوکس ریجیدوس: درمان
بسته به میزان پیشرفت بیماری، روش‌های مختلفی برای درمان هالوکس ریجیدوس وجود دارد. در ابتدا باید درد را تسکین دهید، به همین منظور از داروهای مسکن درد استفاده می‌کنید. همچنین سعی می‌کنید پا را در همان وضعیت نگه دارید به طوریکه شرایط بدتر نشود. علاوه بر این، درمان‌های فیزیکی نظیر بالنئو و الکتروتراپی پیشنهاد میشود. لازم به ذکر است استفاده از کفش مناسب بیماری هالوکس ریجیدوس نیز تا حدودی موثر خواهد بود، در صورتیکه این درمان‌ها موثر نباشند باید به فکرجراحی هالوکس ریجیدوس باشید.
هالوکس ریجیدوس: دارودرمانی
در مواردی که بیمار درد شدیدی احساس می‌کند، استفاده از داروهای مسکن یا پمادهای ضددرد پیشنهاد میشود. به طور مشخص می‌توان گفت داروهایی برای درمان این عارضه موثر هستند که علاوه بر کاهش درد، از بین برنده التهاب نیز باشند (داروهای ضدالتهاب).
نفوذدرمانی روشی دیگر برای درمان هالوکس ریجیدوس می‌باشد که تسکین‌دهنده درد می‌باشد. در این روش بی‌حس کننده موضعی و کورتیزون در ناحیه دردناک پا تزریق می‌شوند، بی‌حس کننده درد را تسکین بخشیده و کورتیزون هم التهاب را از بین می‌برد. از آنجایی که این تزریق به راحتی موجب بروز عفونت می‌گردد، بهتر است این کار توسط پزشک مجرب انجام شود.
هالوکس ریجیدوس: عدم تحرک
بی‌حرکت کردن مفصل انگشت با استفاده از آتل یا گچ موجب بهبود درد و التهاب می‌گردد. با این وجود، این روش درمانی تنها برای مدت زمانی محدود قابل استفاده می‌باشد و پس از اینکه التهاب کمی فروکش کرد سایر روش‌های درمانی نظیر استفاده از کفی‌های مناسب هالوکس ریجیدوس در کفش پیشنهاد می‌گردد.
هالوکس ریجیدوس: کفش، کفی مناسب و درمان‌های ارتوپدی
استفاده از کفش مناسب برای افراد مبتلا به هالوکس ریجیدوس بسیار ضروری است. کفش باید کاملا با شکل پا مطابقت داشته باشد؛ در غیر اینصورت الگوی راه رفتن تغییر کرده و این بیماری شدت خواهد گرفت. با پوشیدن کفش‌های مخصوص، کف پا سفت شده و درد پا بهبود خواهد یافت؛ لازم به ذکر است با استفاده از این کفش‌ها الگوی راه رفتن نیز اصلاح میشود. علاوه بر این‌ها استفاده از نوعی کفی مخصوص بیماری هالوکس ریجیدوس موجب تقویت شست پا شده، درد را بهبود بخشیده و از شوک‌های ناگهانی جلوگیری می‌کند.
هالوکس ریجیدوس: فیزیوتراپی
در فیزیوتراپی، تحریک فیزیکی (نظیر گرما، برق و …) منجر به فرایند ترمیم بدن شده و بدین‌ترتیب بیماری بهبود می‌یابد. افراد مبتلا به هالکوس ریجیدوس از حرکات زیر استفاده می‌کنند:
- بالنئوتراپی: استفاده از حمام گوگرد به منظور مقابله با مفصل ملتهب و ساییدگی مفصل‌ها به عنوان راهکاری موثر گزارش شده است. به منظور تسکین درد در این بیماری از گاز رادیواکتیو رادون می‌توانیم استفاده کنیم، لازم به ذکر است که این روش درمانی برای مدت زمانی محدود قابل استفاده می‌باشد.
- الکتروتراپی: اعمال جریان مستقیم یا متناوب در فرکانس‌های مختلف روی رگ‌های خونی تاثیر داشته، جریان خون را در محل درمان بهبود بخشیده و عضلات را شل می‌کند. با استفاده از این روش درد بهبود خواهد یافت.
- آب‌درمانی: در این روش استفاده از آب مدنظر می‌باشد. حمام پا، شست‌وشو و استفاده از حمام‌های گرم منجر به بهبودی خواهند شد.
ورزش‌های موثر برای درمان هالوکس ریجیدوس
در ادامه ورزش‌های کاربردی که به پیشگیری از بیماری هالوکس ریجیدوس کمک می‌کنند آورده شده است.
ورزش کشش انگشتان پا
انعطاف‌پذیر بودن مزایای بسیاری دارد، به عنوان مثال می‌توان به درد کمتر و بهبود گردش خون اشاره کرد. با این وجود، اغلب مردم از این جنبه سلامتی‌شان غافل هستند. ورزش کشش انگشتان پا هم این مزایا را به همراه دارد، انعطاف‌پذیر بودن انگشتان پا به منظور پیشگیری و به تعویق انداختن عارضه هالوکس ریجیدوس ضروری می‌باشد. در ادامه روش انجام این ورزش شرح داده شده است:
- روی صندلی بنشینید، مچ پای چپتان را روی زانوی راست‌تان قرار دهید.
- با دست چپ انگشتان پایتان را بگیرید و آن‌ها را به سمت عقب (به آرامی) خم کنید تا زمانیکه احساس کشیدگی در انگشتان‌تان حس کنید. این موقعیت را برای 30 تا 60 ثانیه حفظ کنید.
- این حرکت را در جهت مخالف تکرار کنید، انگشتان‌تان را به سمت جلو خم کنید تا زمانیکه انگشتان کشیده شوند. برای 30 ثانیه این موقعیت را حفظ کنید.
- این ورزش را 5-4 بار انجام دهید (مگر اینکه متخصص ورزش دیگری را پیشنهاد کند).
زمانیکه به طور منظم این ورزش را انجام دهید، انگشتان‌تان منعطف خواهند شد.
ورزش دورسی فلکشن پا
ورزش دورسی فلکشن بسیار ساده است، هدف اصلی این ورزش حرکت دادن عضله قدامی تیبیالیس می‌باشد. این عضله از استخوان تیبیا شروع شده و تا استخوان‌های متاتارسال پا کشیده میشود. ورزش دورسی فلکشن به ایجاد توانایی در حرکت دادن انگشت پا در هر دو جهت و بدون احساس درد می‌پردازد. برای انجام این ورزش به طریقه زیر عمل کنید.
- روی سطح صاف بنشینید.
- پاهایتان را دراز کنید.
- نوار الاستیک مخصوص ورزش را به یک دسته گره بزنید، سپس آن را دور پای خود بپیچید.
- انگشتان پا را بکشید و به آرامی به موقعیت اولیه برگردانید.
- 15 بار این حرکت را تکرار کنید.
به منظور موفقیت‌آمیز بودن این حرکات ورزشی باید پا و پاشنه پاهایتان را روی زمین قرار دهید.
ورزش برداشتن تیله
زمانی که شما مبتلا به بیماری هالوکس ریجیدوس هستید، عضلات پلانتارفلکسورتان تحت تاثیر قرار می‌گیرند. پلانتارفلکسور عضلاتی هستند که موجب کشش مچ پا شده تا بتوانید پایتان را به سمت پایین بکشید. دامنه نرمال حرکتی این عضلات 20 تا 50 درجه از موقعیت طبیعی می‌باشد، ورزش برداشتن تیله بر انگشتان پا و بخش روی پا تاثیر می‌گذارد. برای انجام موثر این ورزش به روش زیر عمل کنید.
- روی یک صندلی بنشینید و پاهایتان را صاف کنید.
- 20 تیله جلوی پاهایتان قرار دهید (مطمئن شوید تیله‌ها در دسترس هستند)
- تیله‌ها را یکی پس از دیگری با انگشتان پا بردارید و درون ظرفی قرار دهید.
- این عمل را تکرار کنید تا زمانی که تمام تیله‌ها را درون ظرف قرار دهید.
انجام این ورزش نشان می‌دهد انگشتان شما تا چه حد توانایی دارند، مفاصل با گذشت زمان در انجام حرکات مقاومت می‌کنند.
هالوکس ریجیدوس: عمل جراحی
در صورتیکه درمان‌های غیرجراحی موثر نباشند، ممکن است به عمل جراحی هالوکس ریجیدوس نیاز پیدا کنید. بسته به علائم و سن بیمار بین انواع مختلف جراحی، روش مناسب انتخاب میشود:
- جراحی شیلکتومی: این عمل جراحی برای بیماران هالوکس ریجیدوس در ناحیه مفصل متاکارپوفالانژیال انجام می‌گیرد. زائده‌های استخوانی برداشته می‌شوند و در نتیجه انگشت شست مجددا می‌تواند بدون درد حرکت کند.
- جراحی استئوتومی: در این نوع جراحی هالوکس ریجیدوس، استخوان متاتارسال کمی کوتاه میشود. به علاوه، سطوح مفصلی متاتارس فالانژ طوری ترمیم میشود که انگشت شست به سمت پایین هدایت می‌گردد. این عمل جراحی به تسکین درد کمک کرده و از پیشرفت هالوکس ریجیدوس جلوگیری می‌کند.
- آرتروز مفصل انگشت پا: این نوع از جراحی هالوکس ریجیدوس بیشتر برای جوانانی که به این عارضه مبتلا بوده و مفصل متاتارس فالانژشان آسیب دیده است، پیشنهاد می‌گردد. در واقع مفصل در موقعیت‌های معینی سفت میشود و انگشت شست به سمت بالا منحرف میشود. در نتیجه، درد انگشت شست بهبود خواهد یافت.
- آرتروپلاستی مفصل: این عمل جراحی برای بیماران سالخورده و کم‌تحرک که به آرتروز مفصل انگشت مبتلا هستند، پیشنهاد می‌گردد. در این عمل بخشی از استخوان شست برداشته میشود، جراح یک فلپ کوچک در بخشی از مفصل ایجاد کرده و در فضای مفصل ثابت می‌کند.
- مراقبت از عضو مصنوعی: مشابه جراحی مفصل زانو در این جراحی نیز بخشی از استخوان و مفصل شست پا با پروتزی فلزی جایگزین می‌گردد. موفقیت جراحی هالوکس ریجیدوس تا حدودی بحث‌برانگیز می‌باشد؛ چرا که به هنگام راه رفتن فشار زیادی به شست پا وارد میشود و این امر موجب شل شدن یا حتی از بین رفتن پروتز می‌گردد.
