تاریخ: ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۰
سندروم پیریفورمیس یک حالت است که در آن، عضله پیریفورمیس بر روی عصب سیاتیک فشار وارد میکند. این فشار باعث ایجاد درد می‌شود که از منطقه باسن به اطراف و پشت ران‌ها و به سمت پایین تا پاها انتقال می‌یابد و اغلب با بی‌حسی و مور مور شدن همراه است.
شدت علائم سندروم پیریفورمیس در افراد مختلف به طور قابل توجهی متفاوت است و به سن، فعالیت و عوارض دیگری که ممکن است همراه باشد وابسته است. برخی افراد ممکن است تنها دچار ناراحتی و علائم ضعیفی باشند، در حالی که در دیگران می‌تواند به طور کامل باعث ناتوانی و از دست دادن کارایی شود. علاوه بر این، سندروم پیریفورمیس ممکن است به صورت حالت حادی که با استراحت کاهش می‌یابد یا به صورت یک بیماری مزمن و مقاوم به درمان باشد.
علت سندروم پیریفورمیس چیست؟
پیریفورمیس ماهیچه‌ای است که امکان راه رفتن و تعادل کلی بدن را فراهم میکند. این عضله بزرگ، صاف و هرمی شکل که در زیر عضلات گلوتئال باسن قرار دارد، از قسمت ستون فقرات خارجی آغاز می‌شود و تا تروکانتر بزرگ هر یک از دو استخوان ران امتداد پیدا میکند، پایداری ناحیه لکن را تأمین میکند و به ران پا اجازه میدهد که از سمت بدن به طرف بیرون حرکت کند. در بیشتر افراد، عصب سیاتیک در زیر عضله پیریفورمیس قرار می گیرد، اما در حدود ۱۵ درصد از جمعیت، عصب سیاتیک از میان عضله پیریفورمیس عبور میکند.
صرف نظر از اینکه عصب سیاتیک از کدام قسمت عضله پیریفورمیس عبور میکند، به نظر می‌رسد که شایع‌ترین علت بروز سندروم پیریفورمیس استفاده زیاد یا نادرست از این عضله باشد. این عامل می‌تواند منجر به التهاب عضله شود که به نوبه خود باعث فشار بر عصب سیاتیک خواهد شد. هرگونه آسیب‌دیدگی یا ضربه‌ای که به این ناحیه از بدن وارد شود نیز می‌تواند باعث التهاب این عضله و فشرده شدن عصب سیاتیک شود.
حرکات مکرری که در جریان فعالیت‌های روزانه مانند دویدن یا پرتاب کردن اجسام انجام می‌گیرد، باعث ایجاد تنش برای عضله پیریفورمیس و انقباضات مکرر آن می‌شود و بر عصب سیاتیک فشار وارد میکند. فعالیت‌های خاص دیگری هم می‌تواند باعث تحریک عضله پیریفورمیس شود که مهم‌ترین آن عبارت است از:
- نشستن طولانی مدت
- بالا رفتن از پله‌ها
- چمباتمه زدن
- دویدن به طرف بالا در سطح شیبدار
فشرده شدن عصب سیاتیک به مدت طولانی می‌تواند منجر به التهابی شود که درد را تشدید میکند و نهایتاً به شکل یک بیماری مزمن در می‌آید. اگرچه شیوع درد سیاتیک در مردان و زنان تقریباً برابر است اما سندروم پیریفورمیس در زنان بیشتر از مردان شایع است.
برخی از مواد شیمیایی نیز می‌تواند باعث بروز التهاب در ناحیه پیریفورمیس شود و در صورتی که با عوامل دیگری ترکیب شود، می‌تواند منجر به بروز سندروم پیریفورمیس شود. مهم‌ترین این مواد شیمیایی شامل هیستامین، سروتونین، پروستاگلاندین و برادیکینین هستند.
سایر علت‌ها
بیماران مبتلا به نورومای مورتون نیز ممکن است بیشتر از سایر افراد در معرض خطر ابتلا به سندروم پیریفورمیس باشند. نورومای مورتون یک نقیصه آناتومیکی در متاتارس دوم است که باعث ناپایداری پاها در هنگام راه رفتن و چرخش ساق پا به طرف داخل می‌شود. در این افراد، عضله پیریفورمیس با انقباضات مکرر سعی دارد فشاری که در زمان راه رفتن بر آن وارد می‌شود را جبران کند و به این ترتیب عصب سیاتیک را تحت یک فشار مداوم و مزمن قرار میدهد.
سایر شرایطی که می‌تواند منجر به بروز سندروم پیریفورمیس شود عبارتند از:
- فلج مغزی
- آرتروپلاستی مفصل ران
- سودوآنوریسم در سرخرگ گلوتئال تحتانی در نزدیکی عصب سیاتیک
علائم
علائم سندروم پیریفورمیس عبارتند از:
- احساس درد در اندام‌های تحتانی، پشت عضله ساق پا، کشاله ران و پاها
- احساس درد در هنگام بالا رفتن از پله یا زمین شیبدار
- درد رو به افزایش در زمان نشستن طولانی
- احساس مور مور در ناحیه باسن
- حساسیت بالا در ناحیه عضله پیریفورمیس
- احساس درد در ناحیه باسن
- بی‌حس شدن باسن‌ها
- دردی که به طرف پایین به پشت ران‌ها، عضلات همسترینگ و گاهی اوقات پشت عضلات ساق پا کشیده می‌شود.
- در برخی موارد درد می‌تواند شبیه به درد ناشی از کشیدگی همسترینگ یا تاندینوپاتی سر همسترینگ باشد، اما در واقع این درد مربوط به همسترینگ نیست زیرا هیچ گونه حساسیت و التهابی در آن ناحیه وجود ندارد.
- کاهش دامنه حرکتی مفصل ران به ویژه در چرخش آن به طرف داخل
تشخیص سندروم پیریفورمیس
تشخیص سندروم پیریفورمیس از طریق معاینه فیزیکی، بررسی شرح حال، سابقه پزشکی، عادت‌ها و رفتارهای شخصی و اجتماعی بیمار انجام می‌شود.
برخی از مهم‌ترین تست‌های پزشکی اولیه که برای تشخیص این سندروم استفاده می‌شود عبارتند از:
- تست فیریبرگ (FREIBERG): برای ایجاد دوباره درد با کمک چرخش ران کشیده شده به طرف داخل استفاده می‌شود.
- روش بیتی (BEATTY): این روش که اصطلاحاً مانور بیتی هم گفته می‌شود شامل اعمال فشار انتخابی بر روی عضلات پیریفورمیس است. از بیمار خواسته می‌شود بر روی میز به سمتی از بدن خود که احساس درد ندارد بخوابد و به تدریج هر دو ران پا را بچرخاند یا به طرف بالا حرکت دهد.
- نوروگرافی با رزونانس مغناطیسی: این یک روش تصویربرداری است که از آن برای شناسایی مشکلات مربوط به عصب سیاتیک استفاده می‌شود.
- فشار انگشت: این روش شامل ایجاد درد با فشار آوردن بر روی ناحیه‌ای است که عصب سیاتیک، عضلات پیریفورمیس را قطع میکند. تولید درد به تشخیص دقیق‌تر این عارضه کمک میکند.
- تست پیس (PACE): در این روش از طریق چرخش عضلات پیریفورمیس به سمت خارج، درد در ناحیه عضله سیاتیک ایجاد می‌شود.
- اسکن تصویربرداری رزوناس مغناطیسی (MRI): در بیماران مبتلا یه سندروم پیریفورمیس از MRI برای کمک به تشخیص التهاب عصب سیاتیک استفاده می‌شود.
کدام روش درمانی سندروم پیریفورمیس می‌تواند به من کمک کند؟
در مراحل حاد سندروم پیریفورمیس، اولین اقدامات درمانی شامل استراحت دادن عضله، پرهیز از فعالیت‌هایی که باعث تشدید درد می‌شود و اقداماتی برای تسکین درد می‌باشد. بعد از گذشت ۲۴ ساعت اول، ممکن است از گرما برای تسکین درد استفاده شود. یک پد گرم کننده هر بار به مدت ۲۰ دقیقه بر روی عضله دردناک قرار می‌گیرد تا التهاب و درد را کاهش دهد.
سایر اقدامت درمانی عبارت است:
- فیزیوتراپی: فیزیوتراپیست با ارائه چند نرمش کششی به شل شدن عضله پیریفورمیس و کاهش فشار بر روی عصب سیاتیک کمک میکند. این نرمش‌ها شامل حرکاتی است که مفصل ران را خم و راست می‌کنند. در برخی موارد نیز فیزیوتراپیست از سونوگرافی، لیزر درمانی و اقدامات مداخله‌ای برای تسکین درد و کاهش فشار وارد بر عصب سیاتیک استفاده میکند.
- ماساژ: ماساژ دادن با افزایش جریان خون به ناحیه ملتهب و کاهش یا برطرف کردن اسپاسم عضلانی باعث سرعت بخشیدن به روند بهبودی بیمار می‌شود. پزشک شما ممکن است داروهای شل کننده عضلات یا ضد التهاب را نیز برای مدت کوتاهی تجویز کند.
- طب سوزنی: این روش نیز می‌تواند تنش و فشار وارد بر بدن را کاهش دهد.
- بیوفیدبک: تمرین‌های بیوفیدبک به کنترل پاسخ فیزیکی بدن نسبت به درد کمک میکند.
- حرکات کششی ساده: یوگا و سایر ورزش‌های ملایم و غیر آسیب‌زا می‌تواند به بهبودی سریع‌تر بیمار و جلوگیری از پیشرفت عارضه کمک کند.
چه ورزش‌هایی برای سندروم پیریفورمیس وجود دارد؟
ورزش‌های مختلف به ویژه نرمش‌های کششی برای تقویت عضله پیریفورمیس بسیار مؤثر است. با این حال اگر در زمان انجام این ورزش‌ها هر گونه حساسیت یا ناراحتی احساس کردید، دیگر ادامه ندهید.
کشش عضله گرداننده مفصل ران
- به پشت بخوابید، زانوها را خم کنید و کف پاها را به زمین بچسبانید.
- قوزک پای آسیب‌دیده را بر روی ران یا زانوی پای مخالف ببرید.
- دست‌ها را به پشت ران قلاب کنید و سعی کنید به آرامی ران پا را به سمت سینه خود بکشید، تا جایی که کشش را در ناحیه باسن احساس کنید.
- ۳۰ تا ۴۰ ثانیه به همین حالت نگه دارید سپس آزاد کنید و ۳ مرتبه همین حالت را تکرار کنید.
تقویت عضلات شکم
- به پشت بخوابید، زانوها را خم کنید و کف پاها را به زمین بچسبانید. عضلات شکم را سفت کنید.
- یک زانو را بلند کنید و به طرف سینه خود بیاورید. زانو باید مستقیم از محل مفصل ران به بالا حرکت کند و ران پا زاویه ۹۰ درجه داشته باشد.
- زانوی دیگر را به حالت مشابهی بلند کنید. پای اول را به زمین برگردانید و همین حالت را برای هر دو پا ۸ تا ۱۰ مرتبه تکرار کنید.
کشش مفصل ران
این یکی از ساده‌ترین ورزش‌هایی است که برای سندرم پیریفورمیس انجام می‌شود.
- به پشت بخوابید، زانوی پای آسیب‌دیده را خم کنید و پای مخالف را مستقیم بکشید.
- اگر در ناحیه زانو احساس ناراحتی می‌کنید، با دست راست زانو را بگیرید و به طرف راست تا بالای راست خود بکشید.
- در این حالت یک کشش در پای چپ خود احساس می‌کنید. ۳۰ ثانیه به همین حالت نگه دارید و بعد رها کنید. این حرکت را ۳ تا ۴ مرتبه تکرار کنید.
کشش عضلات نزدیک کننده کوتاه
این عضلات به قسمت بالای زانو در نزدیکی ران پا متصل هستند.
- برای کشش این عضلات، روی زمین بنشینید و کف پاها را به هم بچسبانید.
- قوزک پاها را بگیرید و زانوها را به کمک آرنج‌ها به آرامی به طرف پایین فشار دهید. با این کار یک کشش در امتداد عضلات داخلی ران احساس می‌کنید.
- این وضعیت را ۳۰ ثانیه حفظ کنید و بعد رها کنید. این حرکت را ۵ مرتبه تکرار کنید.
کشش عضلات کشنده مفصل ران
از میان همه ورزش‌هایی که برای سندروم پیریفورمیس وجود دارد، این یک ورزش قطعاً در برطرف کردن ناراحتی شما مؤثر خواهد بود.
- به حالت چهار دست و پا قرار بگیرید و به آرامی نیروی وارد بر پای آسیب‌دیده را کاهش دهید.
- در حالی که زانوی پای آسیب‌دیده را به حالت خمیده نگه داشته‌اید، پا را از زمین بلند کنید و از پشت به بالا ببرید.
- این وضعیت را ۳۰ ثانیه نگه دارید و سپس به حالت اول برگردید.
- در ابتدا این ورزش را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه تکرار کنید و سپس به تدریج تعداد دفعات انجام آن را بیشتر کنید.
حرکت عضلات باسن
- یک غلتک فومی را روی پشت ران پا و زیر باسن‌ها بگذارید.
- پای چپ خود را روی ران پای راست قرار دهید و زانو را خم کنید.
- برای حفظ تعادل، کف دست‌ها را از پشت سر روی زمین بگذارید.
- بدن را به طرف جلو بر روی غلتک حرکت دهید، به نحوی که غلتک تا قسمت پایین کمر شما برود. به همین حالت به عقب و جلو حرکت کنید.
- این ورزش را برای ران و باسن سمت راست هم تکرار کنید.
چمباتمه و پرش
- دست‌ها را پشت سر بگذارید و آرنج‌ها را صاف نگه دارید، به طوری که با شانه‌های شما در یک خط قرار بگیرد.
- به حالت چمباتمه بنشینید، به طوری که ران پاهای شما موازی با سطح زمین باشد. حالا تا جایی که می‌توانید به بالا بپرید.
- به محض اینکه به روی زمین بر می‌گردید، دوباره حالت چمباتمه بگیرید و بپرید. شما می‌توانید با استفاده از دو دمبل (وزنه‌ی ورزشی کوچک) در دو طرف خود حالت سخت‌تر و چالشی‌تری از این ورزش را انجام دهید.
کشش و مقاومت با باند
- یک باند پارچه‌ای بردارید و یک طرف آن را به دور قوزک پا و طرف دیگر را به یک جای ثابت در نزدیک سطح زمین محکم ببندید.
- پای خود را به سمت خارج بدن حرکت دهید و تا جایی که می‌توانید از بدن دور کنید.
- زانوها را صاف نگه دارید و این وضعیت را ۱۰ تا ۲۰ ثانیه حفظ کنید.
- به آرامی پا را رها کنید و به حالت اول برگردید.
- این ورزش را ۱۰ تا ۱۵ مرتبه انجام دهید.
حرکت حلزونی (صدفی)
- به پهلو بخوابید، کمر را صاف نگه دارید و یک پا را روی پای دیگر قرار دهید. مفصل ران باید در راستای کمر شما باشد.
- بدون آنکه ستون فقرات خم شود، زانوها را خم کنید. در حالی که پاشنه دو پا به هم چسبیده است، زانوی بالایی را از زانوی پایینی دور کنید. در زمان انجام این حرکت باید فقط مفصل ران شما حرکت کند و کمر و لگن ثابت باشد.
- این حرکت را ۱۵ مرتبه تکرار کنید.