درد کمر در زنان و مردان به یک اندازه شیوع دارد و گستره‌ی شدت آن می‌تواند از خفیف، درد مداوم تا لحظه‌ای و ناگهانی یا درد شدید که باعث ناتوانی فرد می‌شود را شامل می‌شود. گاهی درد کمر ممکن است بصورت ناگهانی و در اثر حادثه یا با بلند کردن اشیاء سنگین از روی زمین شروع شود گاهی هم به مرور زمان و به دلیل تغییرات ناشی از بالا رفتن سن ایجاد می‌شود. همچنین پیروی از سبک زندگی پشت میزی و کم‌تحرکی نیز می‌تواند زمینه را برای بروز درد کمر فراهم کند، به خصوص اگر میزان ورزش فرد در طول هفته خیلی کم باشد اما در آخر هفته‌ها فعالیت‌های سنگین و طاقت‌فرسا انجام دهد.
در بیشتر موارد درد کمر حاد یا کوتاه مدت است و صرفا چند روز یا چند هفته ادامه دارد. معمولا می‌توان با انجام اقدامات خود مراقبتی درد کمر را برطرف کرد و کارآیی خود را بدست آورد. اکثر کمر دردهای حاد از نظر ماهیت مکانیکی هستند به این معنی که در نحوه قرارگیری اجزای کمر (ستون فقرات، عضله، دیسک بین مهره‌ای و اعصاب) و تحرک آن‌ها اختلالاتی به وجود می‌آید. کمر درد مزمن دردی است که تا ۱۲ هفته و یا شاید هم بیشتر ادامه دارد و حتی پس از آن که آسیب اولیه و یا علت کمر درد حاد نیز درمان شده باز هم درد کمر برطرف نخواهد شد. حدود ۲۰ درصد از افراد مبتلا به کمر درد حاد دچار کمر درد مزمن می‌شوند که علائم آن تا یکسال نیز طول خواهد کشید. روش‌های درمانی فیزیوتراپی برای درمان کمر درد در بسیاری از موارد خیلی موثر هستند.
علل کمر درد
مشکلات مربوط به ستون فقرات مانند پوکی استخوان نیز می‌تواند منجر به کمر درد شود. کمر انسان متشکل از ساختار پیچیده‌ای از عضلات، لیگامان‌ها، تاندون‌ها، دیسک و استخوان است که همگی با هم کار می‌کنند تا از بدن وی پشتیبانی کنند و امکان حرکت را برای وی فراهم سازند. قسمت‌های ستون فقرات با پد غضروف مانندی به نام دیسک محافظت می‌شوند. بروز هرگونه مشکل در یکی از این اجزاء می‌تواند منجر به ایجاد کمر درد شود. در برخی از موارد، علات اصلی کمر درد ناشناخته می‌ماند. بعنوان مثال، گاهی ممکن است که آسیب‌دیدگی کمر ناشی از تحمل فشار، بیماری و وضعیت ناصحیح نشستن و یا ایستادن فرد باشد.
کشیدگی، تنش یا آسیب‌دیدگی عضلات کمر
معمولاً کمر درد از کشیدگی، تنش یا آسیب‌دیدگی عضلات ناشی می‌شود. از جمله علل متناوب درد کمر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کشیدگی عضلات و یا لیگامان‌ها
- اسپاسم عضلانی
- تنش عضلانی
- آسیب‌دیدگی دیسک کمر
- آسیب‌دیدگی، شکستگی یا افتادن از بلندی
فعالیت‌هایی که ممکن است منجر به کشیدگی یا اسپاسم عضلات شوند عبارتند از:
- بلند کردن اشیاء از روی زمین به شیوه‌ی غیرصحیح
- بلند کردن اشیاء خیلی سنگین
- حرکت ناگهانی و ناشیانه
مشکلات ساختاری
برخی از مشکلات ساختاری نیز می‌توانند منجر به کمر درد شود.
- پارگی دیسک کمر: در بین هر کدام از مهره‌های موجود در ستون فقرات یک دیسک وجود دارد که همچون بالشی از ساییده شدن آن‌ها به هم جلوگیری می‌کند. در صورتی که دیسک بین مهره‌ها پاره شود فشار بیشتری به عصب وارد می‌شود و نهایتا باعث ایجاد کمر درد می‌گردد.
- برآمدگی دیسک: تقریباً همانند وضعیتی که در آن دیسک بین مهره‌ها دچار پارگی می‌شود در برآمدگی دیسک نیز فشار روی عصب تشدید شده و سبب کمر درد می‌گردد.
- سیاتیک: برآمده شدن و فتق دیسک به عصب فشار وارد می‌کند و سبب ایجاد یک درد شدید و کشنده در امتداد باسن و پشت ساق‌های پا می‌شود.
- آرتروز: استئوآرتریت می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در مفاصل باسن، قسمت تحتانی کمر و سایر نقاط بدن شود. در بعضی موارد فضای اطراف نخاع باریک می‌شود که به این وضعیت تنگی نخاع گفته می‌شود.
- انحنای غیرطبیعی ستون فقرات: اگر ستون فقرات به شکلی غیرمعمول دچار انحنا شود باعث ایجاد کمر درد می‌شود. اسکولیوز نمونه‌ای از این شرایط است که در آن ستون فقرات به طرفین خم می‌شود.
- پوکی استخوان: در این شرایط استخوان‌های فرد از جمله مهره‌های ستون فقرات شکننده و متخلخل شده و باعث شکستگی‌های فشاری یا کمپرشن می‌شوند.
- مشکلات کلیوی: سنگ کلیه یا عفونت کلیه نیز می‌تواند باعث کمر درد شود.
حرکت و وضعیت
همچنین گاهی ممکن است که کمر درد ناشی از انجام برخی فعالیت‌های روزمره یا قرار گرفتن بدن در وضعیت‌های نامناسب باشد.
برخی از این موارد عبارتند از:
- پیچ‌خوردگی کمر
- سرفه یا عطسه
- تنش عضلانی
- کشش بیش از حد عضلات کمر
- خم‌شدن به شکل نادرست و یا به مدت طولانی
- هل دادن، کشیدن، بلند کردن و یا حمل کردن اشیاء
- ایستادن یا نشستن به مدت طولانی
- کشیدن گردن به جلو مثل مواقع رانندگی یا استفاده از کامپیوتر
- رانندگی طولانی مدت و بدون استراحت
- خوابیدن روی تشک نامناسب که باعث صاف شدن ستون فقرات می‌شود و سازگار با قوس کمر نیست.
سایر علل کمر درد
برخی از بیماری‌هایی که می‌توانند منجر به بروز کمر درد شوند عبارتند از:
- سندروم دم اسبی: در قسمت پایین نخاع یا همان ستون‌فقرات، دسته‌ای از ریشه‌های عصبی وجود دارند که به آن‌ها سندروم سودا ایکواینا و در زبان لایتن به علت شباهت آن‌ها سندروم دم اسبی گفته‌می‌شود. علائم این بیماری شامل درد خفیف در قسمت پایینی کمر و فوقانی باسن، بیحس شدن باسن، دستگاه تناسلی و ران می‌شود. البته گاهی‌اوقات باعث بروز اختلالاتی در عملکرد روده و مثانه نیز می‌گردد.
- سرطان ستون فقرات: در این شرایط توموری در ستون فقرات به عصب‌ها فشار وارد می‌کند و سبب ایجاد درد در قسمت کمر می‌شود.
- عفونت ستون فقرات: داشتن تب، درد در قسمت کمر ممکن است ناشی از عفونت ستون فقرات باشد.
- عفونت در سایر قسمت‌های بدن: بیماری التهابی لگن، مثانه یا عفونت کلیوی نیز ممکن است منجر به کمر درد شود.
- اختلالات خواب: احتملا این که افراد مبتلا به اختلالات خواب دچار کمر درد شوند در مقایسه با سایر افراد بیشتر است.
- زونا: عفونتی که می‌تواند روی اعصاب تأثیر بگذارد و منجر به کمر درد شود. البته بستگی به این دارد که زونا بر روی کدام یک از عصب‌ها تاثیر گذاشته است.
عوامل خطر
عوامل زیر با نقش زیادی در ابتلا به کمر درد دارند:
- فعالیت‌های شغلی
- بارداری
- داشتن سبک زندگی بی‌تحرک
- ضعیف بودن آمادگی جسمانی
- بالا رفتن سن
- چاقی و اضافه وزن
- سیگار کشیدن
- فعالیت‌های ورزشی و یا کاری شدید و طاقت‌فرسا به ویژه اگر بصورت نادرست انجام شوند.
- عوامل ژنتیکی
- بیماری‌هایی مانند آرتروز و سرطان
علائم کمر درد
علائم اصلی کمر درد، درد یا سوزش در هر جایی از کمر و گاهی اوقات تمام مسیر تا باسن و پاها است. برخی از مشکلات کمر بسته به عصب آسیب دیده می‌توانند باعث ایجاد درد در سایر قسمت‌های بدن شوند. در اغلب موارد، درد کمر بدون درمان و به خودی خود از بین می‌رود اما در صورت بروز هر کدام از علائم زیر بایستی به پزشک مراجعه کرد:
- کاهش وزن
- تب
- التهاب یا تورم در کمر
- کمر درد مداوم بطوری که دراز کشیدن یا استراحت کردن نیز هیچ تاثیری در تسکین آن ندارد.
- درد در پاها
- سرایت کردن درد به زیر زانو
- آسیب‌دیدگی، ضربه دیدن و یا ترومای اخیر در قسمت کمر
- بی اختیاری ادرار
- مشکل در دفع ادرار
- بی اختیاری مدفوع یا از دست دادن کنترل عملکرد روده
- بی‌حسی در نواحی اطراف دستگاه تناسلی
- بی‌حسی اطراف مقعد
- بی‌حسی اطراف باسن
در موارد زیر باید به پزشک مراجعه کنید: در صورت وجود هرگونه احساس بی‌حسی یا سوزش یا درد کمر که:
- با استراحت بهبود نمی‌یابد
- بعد از آسیب‌دیدگی یا افتادن از بلندی به وجود آمده است
- با بی‌حسی پاها همراه است
- با ضعف همراه است
- تب به دنبال دارد
- باعث کاهش وزن بی‌دلیل می‌شود
تشخیص
پزشک معمولاً پس از سؤال درباره علائم و انجام معاینه جسمی بیمار، می‌تواند کمر درد را تشخیص دهد.
در موارد زیر به اسکن تصویری و انجام سایر آزمایش‌ها نیاز است:
- کمر درد ناشی از آسیب دیدگی است
- شناسایی علت اصلی کمر درد و درمان آن
- درد کمر تا مدت طولانی ادامه دارد
پرتونگاری با اشعه ایکس، ام آر آی یا سی تی اسکن می‌تواند اطلاعاتی در مورد وضعیت بافت نرم در قسمت کمر را ارائه دهد.
- عکسبرداری با اشعه ایکس: می‌تواند تراز استخوان‌ها و علائم آرتروز یا شکستگی استخوان را نشان دهد اما ممکن است نتوان به کم آن آسیب‌دیدگی عضلات، نخاع، اعصاب یا دیسک را مشاهده کرد.
- اسکن MRI یا سی تی اسکن می‌تواند دیسک‌های فتق‌دار یا مشکلات مربوط به بافت، تاندون‌ها، اعصاب، رباط‌ها، رگ‌های خونی، عضلات و استخوان‌ها را نشان دهد.
- اسکن استخوان می‌تواند تومورهای استخوانی یا شکستگی‌های کمپرشن ناشی از پوکی استخوان را تشخیص دهد. در این روش، یک ماده رادیواکتیو یا ردیاب به رگ تزریق می‌شود. این ماده در استخوان‌ها انباشت شده و به پزشک کمک می‌کند تا با کمک دوربین ویژه‌ای مشکلات استخوانی را تشخیص دهد.
- الکترومیوگرافی یا EMG ضربان‌های الکتریکی تولید شده توسط اعصاب در پاسخ به عضلات را اندازه‌گیری می‌کند. به کمک الکترومیوگرافی می‌توان فشردگی عصب که ممکن است در نتیجه فتق دیسک و یا تنگی نخاع رخ دهد را تشخیص داد.
چنانچه پزشک احتمال عفونت دهد در این صورت ممکن است که آزمایش خون تجویز کند.
درمان کمر درد
هر چند که معمولا کمر درد با استراحت و درمان‌های خانگی برطرف می‌شود اما گاهی اوقات لازم است که تحت درمان قرار گیرد.
فیزیوتراپی
استفاده از گرما، یخ، سونوگرافی و تحریک الکتریکی و همچنین برخی از تکنیک‌های آزاد سازی عضلات در قسمت عضلات و بافت‌های نرم کمر نیز ممکن است به کاهش درد کمک کند.
ممکن است که با بهبود و کم شدن درد، فیزیوتراپیست برخی از تمرینات انعطاف‌پذیری و استقامتی مربوط به عضلات کمر و شکم را به شما معرفی کند. تکنیک‌های بهبود وضعیت استقرار نیز می‌تواند کمک حال باشد.
برای جلوگیری از عود دردهای کمر، حتی پس از برطرف شدن کامل درد، به بیمار توصیه می‌شود که بصورت مرتب و منظم این تکنیک‌ها را انجام دهد.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست
تنس (تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست) یکی از روش‌های درمانی پرطرفدار است. این دستگاه جریان‌های الکتریکی با انرژی کم را از طریق الکترودهای نصب شده روی پوست بیمار به عضلات و عصب‌ها ارسال‌می‌کند.
کارشناسان معتقدند که TENS بدن را به تولید اندورفین ترغیب می‌کند و ممکن است مسیر سیگنال‌های درد را که به مغز بازمی‌گردند را مسدود کند. مطالعات در مورد TENS نتایج مختلفی به همراه داشته است. برخی از مطالعات بی‌ثمر بودن آن را نشان می‌دهند و برخی دیگر نیز از موثر بودن آن در بعضی از فراد حکایت دارند.
از دستگاه TENS باید تحت نظر پزشک یا متخصص مربوطه استفاده شود.
افراد زیر نباید از شیوه‌ی درمانی تنس استفاده کنند:
- زنان باردار
- افرادی که سابقه ابتلا به صرع را دارند
- افرادی که از دستگاه ضربان‌ساز استفاده می‌کنند
- افرادی که سابقه بیماری قلبی دارند.
تحریک الکتریکی عصب از راه پوست یک شیوه‌ی درمانی “ایمن، غیر تهاجمی، ارزان و سازگار با بیمار” محسوب می‌شود و ظاهرا در کاهش درد نیز موثر است اما به منظور اثبات اثربخشی آن در بهبود سطح فعالیت به شواهد بیشتری نیاز است.
می‌توان بصورت آنلاین دستگاه‌های TENS و سایر روش‌های کاهش درد را خریداری کرد.
ورزش
کشش باسن تا پاشنه پا
موقعیت ابتدایی: روی چهار دست و پا زانو بزنید بطوری که زانوها در زیر عضلات ران و دستانتان زیر شانه‌های قرار گیرند. سعی کنید کمر و گردن خود را نسبتاً صاف نگه دارید و آرنج خود را قفل نکنید.
شروع حرکت: به آرامی باسن خود را به سمت پاشنه‌ها بکشید. کشش را به مدت یک نفس عمیق نگه دارید و سپس به حالت شروع برگردید.
۸ تا ۱۰ بار این حرکت را تکرار کنید.
نکته:
- اگر مشکلی در زانو دارید از رفتن بر روی پاشنه پا خودداری کنید.
- به کمک یک آیینه از قرارگیری صحیح بدنتان اطمینان حاصل کنید.
- تا زمانی که احساس راحتی می‌کنید به بدنتان کشش وارد کنید
رولینگ یا چرخش زانو
موقعیت ابتدایی: به پشت دراز بکشید. یک بالشتک کوچک در زیر سر خود قرار دهید. زانوهای خود را به هم چسبانیده و خم کنید. قسمت فوقانی بدن خود را شل کرده و به آرامی عضلات گردن را منقبض کنید.
شروع حرکت: در حالی که هر دو شانه‌ی خود را به کف زمین چسبانیده‌اید سعی کنید به آرامی زانوها را به یک طرف بچرخانید. بدن خود را در این حالت نگه دارید و سپس با یک نفس عمیق به حالت اولیه بازگردید.
۸ تا ۱۰ بار این حرکت را با تکرار کنید و هر بار زانوها را به یکی از طرفین بچرخانید.
نکته:
- تا زمانی که به شما فشار نمی‌آید این حرکت را ادامه دهید.
- برای راحتی کار می‌توانید بالشی را بین زانوهایتان بگذارید.
کشش کمر
موقعیت ابتدایی: به شکم دراز بکشید و همچون تصویر بالا وزن خود را روی ساعد بیندازید بطوری که آرنج‌هایتان در طرفین بدن خم شده باشد. در این حالت به کف زمین نگاه کنید و گردن خود را صاف نگه دارید.
شروع حرکت: در حالی که گردن خود را صاف نگه داشته‌اید دستان خود را به سمت پایین فشار دهید و به کمرتان قوس دهید. معمولا در این حالت بایستی کشش ملایمی در عضلات شکم خود حس کنید. نفس عمیق بکشید و به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید. سپس به آرامی به حالت اولیه بازگردید.
این حرکت را ۸ تا ۱۰ بار تکرار کنید.
نکته:
- به هنگام انجام این حرکت، گردن خود را به سمت عقب خم نکنید.
- اجازه ندهید که مفاصل رانتان به هنگام اجرا از روی زمین جدا شود.
حرکات تقویت شکم
موقعیت شروع: به پشت دراز بکشید و یک بالش کوچک و صاف و یا کتاب را زیر سر خود بگذارید. زانوهایتان را خم کنید و پاهای خود را صاف کرده و به اندازه عرض مفاصل ران از هم جدا کنید. قسمت فوقانی بدن خود را شل کرده و به آرامی عضلات گردن را منقبض کنید.
شروع حرکت: هنگام نفس کشیدن به آرامی به عضلات لگن و شکم خود فشار بیاورید بطوری که به سمت قفسه سینه کشیده شوند. ۵ تا ۱۰ نفس عمیق بکشید و سپس به حالت اولیه بازگردید.
این حرکت را ۵ بار تکرار کنید.
نکته:
- حرکت فوق، یک تمرین آرام و ظریف است به همین خاطر سعی نکنید که خیلی سریع یا سخت عضلات خود را خسته کنید.
- حتما توجه داشته باشید که به گردن، شانه و ساق پاها زیاد فشار وارد نکنید.
تیلت لگن
موقعیت شروع: به پشت دراز بکشید و یک بالش کوچک و صاف و یا کتاب را زیر سر خود بگذارید. زانوهایتان را خم کنید و پاهای خود را صاف کرده و به اندازه عرض مفاصل ران از هم جدا کنید. قسمت فوقانی بدن خود را شل کرده و به آرامی عضلات گردن را منقبض کنید.
شروع حرکت: به آرامی کمر خود را صاف کنید و عضلات شکم را منقبض کنید. سپس لگن خود را به سمت پاشنه بکشید به طوری که یک قوس ملایم در قسمت تحتانی کمر خود احساس کنید. اکنون به حالت اولیه بازگردید.
این حرکت را ۱۰ تا ۱۵ بار تکرار کنید. به آرامی لگن خود را به عقب و جلو کج (تیلت) کنید.
درمان خانگی کمر درد
عموما می‌توان با مصرف داروهای مسکن بدون نسخه (OTC) و داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی همچون ایبوپروفن درد کمر را تسکین داد. گذاشتن کمپرس گرم یا یک بسته یخ بر روی ناحیه دردناک نیز می‌تواند در کاهش درد موثر باشد.
علاوه بر این، استراحت و دوری از انجام فعالیت‌های طاقت‌فرسا نیز در تسکین کمر درد مثمر ثمر است اما داشتن تحرک نیز به کاهش خشکی، درد کمک زیادی می‌کند و از ضعیف شدن عضلات نیز جلوگیری می‌کند.
درمان پزشکی
اگر چنانچه استفاده از درمان‌های خانگی تاثیری در کاهش درد کمر نداشت در این صورت ممکن است که پزشک داروهای زیر، فیزیوتراپی یا هر دو را تجویز کند.
دارو
در مواردی که مصرف داروهای بدون نسخه تاثیری در تسکین درد کمر ندارد شاید لازم باشد که پزشک داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی برای شما تجویز کند. گاهی ممکن است که برای یک دوره کوتاه، کدئین یا هیدروکودون که جزء داروهای مسکن (مخدر) هستند برای بیمار تجویز شود. لازم به ذکر است که مصرف این داروها نیاز به نظارت دقیق پزشک دارد. حتی در بعضی از موارد ممکن است از شل کننده‌های عضلانی نیز استفاده شود.
همچنین گاهی اوقات ممکن است که پزشک داروهای ضد افسردگی از قبیل آمی‌تریپتیلین تجویز کند اما ناگفته نماند کماکان اثربخشی آن‌ها بطور کامل تایید نشده است و تحقیقات در این زمینه ادامه دارد.
تزریق کورتیزون
اگر چنانچه استفاده از سایر گزینه‌های درمانی مؤثر واقع نشد کورتیزون که یک داروی ضد التهاب است در فضای اپیدورال و اطراف نخاع تزریق می‌شود. تزریق کورتیزون باعث کاهش التهاب موجود در اطراف ریشه‌های عصبی می‌شود. همچنین ممکن است از تزریق کورتیزون برای بیحس کردن مناطقی از بدن استفاده شود که عامل ایجاد درد هستند.
تراکشن یا کشش کمر
می‌توان از قرقره و وزنه برای کشش کمر استفاده کرد. استفاده از قرقره و وزنه متصل به آن می‌تواند به جاانداختن فتق دیسک کمر کمک کرده و همچنین در کاهش و تسکین درد کمر نیز موثر است. فراموش نکنید که تمامی این موارد زمانی اتفاق خواهد افتاد که تراکشن و یا کشش کمر وجود داشته باشد.
رفتار درمانی شناختی یا CBT
در رفتار درمانی شناختی (CBT) می‌توان با بهره‌گیری از روش‌های جدید تفکر به کاهش درد مزمن کمر کمک کرد.رفتار درمانی شناختی شامل بکارگیری تکنیک‌های آرام‌سازی و روش‌های حفظ نگرش مثبت است. مطالعات نشان می‌دهد که بیمارانی که از CBT استفاده می‌کنند بیشتر تمایل به ورزش کردن و داشتن فعالیت دارند لذا احتمال عمود کمر درد در آن‌ها نیز کمتر است.
درمان‌های مکمل
می‌توان از داروهای مکمل بصورت تنها و یا در کنار سایر روش‌های درمانی معمول استفاده کرد.
کایروپراکتیک، استئوپاتی (استخوان درمانی)، شیاتسو و طب سوزنی نیز در تسکین دردهای کمر موثر هستند و به بیمار کمک می‌کنند تا بیشتر احساس آرامش کند.
- استئوپات یا متخصص پوکی استخوان در معالجه اسکلت و عضلات تخصص دارد.
- کایروپراکتور مشکلات مربوط به مفصل، عضلات و استخوان را درمان می‌کند. البته تمرکز اصلی وی بر روی درمان ستون فقرات است.
- شیاتسو نوعی ماساژ است که در آن با استفاده از انگشتان دست به خطوط انرژی بدن فشار وارد می‌شود. متخصص شیاتسو از انگشتان دست، انگشت شست و آرنج برای اعمال فشار به بدن بیمار استفاده می‌کند.
- طب سوزنی از چین سرچشمه گرفته است. طب سوزنی شامل قرار دادن سوزن‌های ریز در نقاط خاصی از بدن است. طب سوزنی کمک می‌کند تا بدن مسکن‌های طبیعی خود از جمله اندورفین را آزاد کند و باعث تحریک بافت عصبی و عضلانی می‌شود.
- یوگا شامل حالات، حرکات و تمرینات تنفسی خاص است. برخی از حرکات موجود در یوگا به تقویت عضلات کمر و بهبود وضعیت بدن کمک می‌کنند. دقت داشته باشید که انجام حرکات یوگا باعث تشدید درد کمر نشود.
مطالعات انجام شده بر روی شیوه‌های درمانی تکمیلی نتایج مختلفی به همراه داشته است. برخی از این پژوهش‌ها موثر بودن آن‌ها در کاهش درد کمر را نشان می‌دهد اما برخی دیگر ناکارآمدی آن‌ها را به تصویر می‌کشند. در نظر داشته باشید که به هنگام استفاده از روش‌های درمانی حتما به یک درمانگر مجرب و معتبر مراجعه کنید.
