توانبخشی پارکینسون (فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی، تغذیه و …)

پارکینسون یک اختلال مزمن و نورولوژیکی پیشرونده است که تعداد زیادی از افراد به ویژه افراد مسن را درگیر می‌‌کند و شیوع آن در میان مردان بیشتر از زنان است. پزشکان عقیده دارند که بیماری پارکینسون در پی عوامل ژنتیکی و محیطی به وجود می‌آید. برخی از ویژگی‌های بیماری پارکینسون عبارتند از لرزش دست و پا، سفتی عضلات، نداشتن تعادل و اختلال در راه رفتن. اگرچه علائم این بیماری در همه افراد یکسان نیست انجام دادن کارهای ساده مانند لباس پوشیدن یا رفتن به محل کار بسیار دشوار خواهد شد. با گذر زمان علائم این بیماری پیشرفت می‌‌کند و بدتر می‌‌شود اما امکان کنترل بیماری و در برخی موارد کاهش علائم به کمک داروهای مختلف و روش‌های توانبخشی از جمله فیزیوتراپی، کاردرمانی و گفتار درمانی وجود دارد.

 علل و فاکتورهای خطر  

 در حال حاضر علم نتوانسته است ثابت کند یک عامل واحد در بروز بیماری پارکینسون نقش دارد. محققان عقیده دارند که از بین رفتن انتقال دهنده عصبی دوپامین، آسیب عصبی، التهاب و تغییر سلول‌های مغز از علل اصلی پیشرفت بیماری پارکینسون محسوب می‌شوند اما هنوز علت بروز این اختلال پیچیده مشخص نیست. برخی از فاکتورهای خطر که باعث می‌‌شوند ریسک بروز این بیماری در برخی از افراد افزایش پیدا کند به شرح زیر می‌باشند:

• آقایان به ویژه افراد مسن بیشتر در معرض خطر ابتلا به بیماری پارکینسون قرار دارند. تحقیقات نشان داده است مردان ۵۰ و ۶۰ ساله بیشتر دچار پارکینسون می‌شوند.
• تحقیقات نشان داده جهش ژنتیکی می‌تواند ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. در صورتی که یکی از اعضای خانواده دچار پارکینسون شده باشد احتمال ابتلای سایر افراد نیز افزایش پیدا می‌کند.
• آسیب دیدگی یک ناحیه از مغز که ماده سیاه نام دارد و وظیفه تولید سلول‌های عصبی به منظور ساخت دوپامین را بر عهده دارد.
• مسمومیت و قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی غیر ارگانیک، زندگی کردن در نواحی روستایی و نوشیدن آبی که حاوی ترکیبات شیمیایی است از دیگر علل بروز پارکینسون محسوب می‌‌شوند.
• رژیم غذایی نامناسب، کمبود برخی مواد مغذی، آلرژی غذایی و سبک زندگی ناسالم ریسک ابتلا به پارکینسون را افزایش می‌دهند.
• اختلالات هورمونی و سایر بیماری‌ها که بر سلامت شناختی و افزایش التهاب بدن تاثیر می‌گذارند.

درمان و توانبخشی پارکینسون

 در حال حاضر هیچ راهی برای درمان بیماری پارکینسون وجود ندارد و روش‌های موجود و توانبخشی پارکینسون بر درمان علائم و افزایش کیفیت زندگی بیمار تمرکز دارند. علائم و شدت بروز آنها در همه بیماران یکسان نیست به همین دلیل از روش‌های درمانی متعددی برای بهبود آنها استفاده می‌شود. برخی از این روش‌های درمانی عبارتند از دارو درمانی، انجام عمل جراحی، تغییر سبک زندگی (استراحت و ورزش کردن)، توانبخشی پارکینسون، فیزیوتراپی، حمایت گروهی، کاردرمانی و گفتاردرمانی.

 دارو درمانی

از آنجایی که اکثر علائم بیماری پارکینسون به علت کاهش دوپامین در مغز به وجود می‌آید اکثر داروهای تجویز شده باعث افزایش سطح دوپامین می‌‌شوند یا عملکردی شبیه دوپامین خواهند داشت. این داروها باعث کاهش گرفتگی عضله، بهبود توانایی تکلم، افزایش هماهنگی اعضای بدن و کاهش لرزش خواهد شد.

 فیزیوتراپی در بیماری پارکینسون

با پیشرفت بیماری پارکینسون بیماران شاهد کاهش توانایی حرکتی خود، اختلال در راه رفتن، نداشتن تعادل و مشکلات حرکتی خواهند شد. در صورتی که بیماری پارکینسون درمان نشود باعث بروز درد و خستگی مزمن، ضعف بدن و ناتوانی در انجام دادن فعالیت‌های روزمره و کاهش کیفیت زندگی خواهد شد. با این حال روش‌های متعددی وجود دارد که روند پیشرفت بیماری او را کند می‌نماید و ساده ترین روش برای کنترل علایم بیماری، توانبخشی پارکینسون است. فیزیوتراپی یک روش درمانی موثر است که توسط متخصص فیزیوتراپی ارائه می‌شود. در بخش زیر به برخی از مزایای فیزیوتراپی که به بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پارکینسون کمک می‌کند اشاره می‌نماییم:

• افراد مبتلا به پارکینسون از اختلالات تعادل رنج می‌برند. متخصص فیزیوتراپی به ارائه تمرینات ورزشی متعدد به منظور بهبود تعادل، تقویت عضلات، ایجاد حافظه عضلانی در مغز می‌پردازد و روش‌های متعددی را به بیمار یاد می‌دهد تا با مشکلات حرکتی خود کنار بیاید.
• بیماران مبتلا به پارکینسون از نداشتن انعطاف پذیری در عضله چرخاننده ران و سفتی عضلات همسترینگ و سفتی عضله ساق پا شکایت دارند. سفتی عضلات باعث می‌شود راه رفتن و انجام دادن فعالیت‌های روزمره در افراد مبتلا به پارکینسون به یک امر چالش ‌برانگیز تبدیل شود. این مشکل به خود بدن ارتباط دارد زیرا نمی‌تواند همانند گذشته حرکت کند و با این روش به درد و ضعف ایجاد شده واکنش نشان می‌دهد. متخصص فیزیوتراپی به آرامی به کشش عضلات سراسر بدن می‌پردازد و روش‌هایی را به بیمار آموزش می‌‌دهد تا بتواند در منزل با انجام دادن آنها به رفع سفتی عضلات خود کمک کند.
• به طور طبیعی با بالا رفتن سن عضلات بدن ضعیف می‌‌شوند اما ضعف عضلانی در افراد مبتلا به پارکینسون رایج‌ تر است. متخصص فیزیوتراپی به تقویت عضلات بدن بیمار کمک می‌‌کند تا روند پیشرفته بیماری پارکینسون کند شود و بدن پایداری بیشتری برای انجام فعالیت‌های روزمره داشته باشد. متخصص فیزیوتراپی انجام دادن تمرینات با طناب ورزشی یا وزنه‌های کوچک را به منظور تقویت عضلات توصیه می‌کند.
• متخصص فیزیوتراپی از روشی که در مان جبران کننده نام دارد استفاده می‌‌کند که به مغز و بدن یاد می‌دهد از روش‌ها و استراتژی‌های جدید به منظور راه رفتن و انجام امور روزمره استفاده کنند. متخصص فیزیوتراپی روش‌های را به بیمار آموزش می‌‌دهد که با انجام دادن آنها در منزل به تقویت و کشش عضلات خود بپردازد و انجام دادن امور روزمره برای او راحت تر شود.

 کاردرمانی

 کاردرمانی (لینک به کاردرمانی) یک روش درمانی تخصصی است که به بیمار یاد می‌دهد به کمک تکنیک‌های خاص و انجام امور روزمره خود بپردازد و از فعالیت‌های روزمره به عنوان یک روش درمانی استفاده کند. متخصص کاردرمانی با افزایش سطح سلامت بیمار و پیشگیری از بروز ناتوانی، بیماری یا آسیب دیدگی و بهبود کیفیت زندگی او نتایج بهتری را در زندگی بیمار به وجود خواهد آورد. کاردرمانی در توانبخشی پارکینسون به بیمار کمک می‌کند علیرغم پیشرفت بیماری توانایی انجام کارهای خود را داشته باشد. به طور کلی هدف از کاردرمانی در توانبخشی پارکینسون این است که ضمن افزایش توانایی بیمار برای انجام دادن کارهای شخصی خود کیفیت زندگی او افزایش پیدا کند. متخصص کاردرمانی در زمینه‌های مختلف که به شرح زیر می‌باشند به بیماران مبتلا به پارکینسون کمک می‌کند:

• متخصص کاردرمانی به بیماران مبتلا به پارکینسون کمک می‌کند تمرکز بیشتری بر راه رفتن و ایستادن خود داشته باشند. او همچنین به بیماران یاد می‌دهد بدون از دست دادن تعادل خود به تغییر مسیر بپردازند. او همچنین شرایط بیمار را ارزیابی می‌‌کند تا به این نتیجه برسد که آیا به استفاده از وسایل مخصوص راه رفتن یا تغییر منزل نیاز دارد یا خیر.
• متخصص فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند تا ریسک زمین خوردن او به حداقل برسد. او همچنین به بیمار توصیه می‌کند توجه و تمرکز بیشتری بر راه رفتن خود داشته باشد و برای حمل کردن اشیا از وسایل مخصوص مانند کوله پشتی، کمربند مخصوص و چرخ خرید استفاده کند.
• بیماران مبتلا به پارکینسون به سرعت خسته می‌شوند که این مسئله به تلاش آنها برای ایستادن و استفاده از روش‌های نامناسب برای راه رفتن ارتباط دارد. متخصص فیزیوتراپی پس از بررسی شرایط زندگی بیمار و سطح انرژی او به اولویت دهی امور روزمره خواهد پرداخت و از بیمار می‌خواهد در فواصل زمانی معین استراحت کند و خواب بهتری داشته باشد.
• معمولاً بلند شدن و تغییر حالت بدن برای بیماران مبتلا به پارکینسون دشوار است. این افراد در هنگام بلند شدن از صندلی یا توالت با مشکل مواجه می‌‌شوند. متخصص کاردرمانی می‌تواند روش‌های مناسبی از قبیل استفاده از صندلی مخصوص را به بیمار آموزش دهد تا بلند شدن برای او با دشواری کمتری همراه گردد.
• متخصص فیزیوتراپی روش‌های خاصی را به بیمار یاد می‌دهد تا چالش ناشی از بلند شدن از رختخواب، چرخیدن در رختخواب و مسائل مشابه کاهش پیدا کند.
• آماده کردن غذا، انجام دادن کارهای منزل و خرید کردن یکی دیگر از مشکلاتی است که بیماران مبتلا به پارکینسون به علت از دست دادن هماهنگی و تعادل خود و کاهش توانایی حرکتی با آن مواجه هستند. استفاده از برخی وسایل خاص می‌تواند مهارت‌های عملکردی بیمار را افزایش دهد به عنوان مثال به جای شیر آلات قدیمی از شیرآلات اهرمی استفاده شود تا بیمار با چالش کمتری مواجه گردد. بیمار می تواند برای انجام سایر فعالیت‌های خود مانند اتو کردن لباس‌ها و موارد مشابه از سایر اعضای خانواده کمک بگیرد.
• متخصص کاردرمانی نحوه درست نشستن، استفاده از نور کافی و روش‌های دیگر را به منظور کاهش ریسک مشکلات مرتبط با غذا خوردن یا نوشیدن مایعات توصیه خواهد کرد. در صورت نیاز متخصص فیزیوتراپی از بیمار می‌‌خواهد به منظور کاهش مشکلات خود از وسایل مخصوص غذا خوردن استفاده نماید.
• افراد مبتلا به پارکینسون معمولاً کلمات خود را کوچک تر می‌نویسند و جملات آنها به یک طرف از کاغذ متمایل می‌شود. در چنین شرایطی استفاده از سرنخ‌های دیداری یا شنوایی و نشستن روی صندلی مناسب می‌‌تواند به بهبود دستخط بیماران کمک کند.

  گفتار درمانی در بیماری پارکینسون 

یکی از زوش‌های توانبخشی پارکینسون گفتار درمانی است.

 یکی از روش‌های توانبخشی پارکینسون گفتار درمانی است. تحقیقات نشان داده است که ۸۹ درصد از افراد مبتلا به بیماری پارکینسون با اختلالات تکلم و صدا از قبیل خشن بودن صدا، یکنواخت بودن تن صدا و مشکلات مشابه مواجه می‌شوند. به همین دلیل افراد مبتلا به پارکینسون تمایل کمتری برای صحبت کردن دارند و در مقایسه با افراد سالم هم سن خود اعتماد به نفس کمتری برای حضور در جامعه خواهند داشت. اختلالات تکلم بر کیفیت زندگی بیماران مبتلا به پارکینسون تاثیرات منفی خواهد گذاشت. هرچه زودتر بیمار فرایند گفتار درمانی را شروع کند توانایی او برای حفظ مهارت کلامی علیرغم پیشرفت بیماری افزایش خواهد یافت. حفظ توانایی برقراری ارتباط با دیگران عامل مهمی است که در بهبود کیفیت زندگی نقش دارد و اعتماد به نفس بیماران مبتلا به پارکینسون را افزایش می‌دهد.

اختلالات گفتاری و صدا در بیماران مبتلا به پارکینسون 

 عوامل متعددی در بروز اختلالات گفتاری و مشکلات مرتبط با صدا در بیماران مبتلا به پارکینسون وجود دارد. یکی از این دلایل ارتباط مستقیمی با سیستم حرکتی دارد که منجر به سفتی بدن، کاهش حرکات و لرزش خواهد شد. به عنوان مثال کاهش فعالیت عضله منجر به کاهش حرکات و کندی حرکات دست و پا می‌شود که می‌تواند عضلات مرتبط در تکلم را نیز درگیر نماید. بروز این مشکلات در فعال سازی عضلات می‌تواند منجر به کاهش حرکات سیستم تنفس، حنجره و واضح صحبت کردن شود. یکی دیگر از علل بروز مشکلات تکلم و صدا در بیماران مبتلا به پارکینسون تغییر در فرآیند پردازش حسی مرتبط با توانایی صحبت کردن است. پزشکان عقیده دارند بیماران مبتلا به پارکینسون از وضعیت صحبت کردن خود آگاهی ندارند و هنگامی که از آنها خواسته می‌‌شود در حد معمول صدای خود را بالا ببرند تصور می‌‌کنند در حال فریاد زدن هستند حال آنکه شنوندگان صدای آنها را به طور طبیعی می‌شنوند.

 یکی دیگر از علل بروز این مشکل در افراد مبتلا به پارکینسون این است که نمی‌توانند به اندازه کافی با صدای بلند صحبت کنند که کلام آنها قابل شنیدن باشد. این افراد معمولاً به راهنمایی‌های خارجی خوب واکنش نشان می‌دهند اما توانایی آنها برای بیان آنچه که می‌خواهند بگویند دچار اختلال شده است. این وضعیت منجر به دلسردی بیمار و اعضای خانواده او خواهد شد.

 روش‌های درمانی جایگزین 

 پزشکان در توانبخشی پارکینسون از روش‌های درمانی دیگری مانند ماساژ درمانی و طب سوزنی در ۴۰ درصد از بیماران استفاده می‌کنند.

 رژیم غذایی 

 برخی از بیماران مبتلا به پارکینسون از یبوست رنج می‌برند به همین دلیل استفاده از رژیم غذایی سرشار از فیبر و نوشیدن آب و مایعات به مقدار کافی می‌تواند از بروز این مشکل جلوگیری کند.

چه موقع انجام جراحی (تحریک عمیق مغز) ضروری است؟

 گاهی اوقات انجام عمل جراحی به منظور درمان علائم ناتوان ‌کننده نورولوژیکی از قبیل لرزش، سفتی عضلات، گرفتگی بدن، کندی حرکات و اختلالات حرکتی توصیه می‌شود. در این روش پزشک به کاشت الکترود درون بافت عمیق مغز که وظیفه کنترل حرکات را برعهده دارد خواهد پرداخت. این دستگاه انتقال دهنده عصبی که شبیه پیس‌ میکر است به کنترل میزان تحریک ناشی از الکترود خواهد پرداخت و زیر پوست قفسه سینه قرار داده خواهد شد. یک سیم از زیر سطح پوست عبور می‌‌کند و تحریک کننده عصبی را به الکترود متصل می‌نماید.

 امواج الکتریکی از طریق تحریک کننده عصبی و الکترودها به مغز ارسال می‌شوند و با ایجاد اختلال در سیگنال‌های الکتریکی که منجر به بروز علائم بیمار شده‌ اند به بهبود او کمک خواهد کرد. به طور کلی تحریک عمیق بافت مغز زمانی انجام می‌‌شود که بیمار در مراحل پیشرفته بیماری پارکینسون قرار گرفته و به داروها جواب نمی‌دهد. این روش با برخی خطرات از قبیل خونریزی مغزی و عفونت همراه است. انجام جراحی تحریک عمیق بافت مغز در بیمارانی که به درمان با لوودوپا – کربی دوپا جواب نداده ‌اند فایده ‌ای نخواهد داشت.