اگر زانوی شما دردناک و متورم شده است یا حساسیت به لمس دارد و در اوایل صبح سفتی مفاصل احساس میکنید یا زانوهای شما صدا میدهد، احتمالاً علت این اختلالات استئوآرتریت زانو است که بیش از دو سوم از زنان بالای ۶۰ سال را تحت تأثیر قرار میدهد. استئوآرتریت ناشی از تخریب غضروف مفاصل است که یک بافت سفت و لغزنده است و از انتهای دو سر استخوان محافظت میکند. در نهایت، غضروف به طور کامل از بین میرود و باعث سایش مستقیم استخوانها به یکدیگر میشود. هدف درمان استئوآرتریت زانو کاهش درد و سفتی مفاصل، کاهش پیشرفت بیماری، و بهبود عملکرد و قابلیت حرکتی زانو است.
از روشهای مختلفی برای درمان و کاهش علائم و نشانههای استئوآرتریت استفاده میشود. یکی از این روشهای درمانی استفاده از داروهای ضد التهاب است که به کاهش التهاب مفاصل کمک میکنند. روشهای جراحی از قبیل آرتروپلاستی نیز با هدف بهبود توانایی حرکتی بین سطوح مفاصل انجام میشوند. برخی از این روشهای درمانی با تاثیرات کوتاه مدت همراه هستند اما هیچ یک از آنها به بازسازی غضروف بین مفاصل یا برگرداندن قدرت و توان حرکتی عضلات برای ثابت کردن زانو نمیپردازند.
برای کسب اطلاعات بیشتر و یا رزرو نوبت جهت درمان استئوآرتریت زانو در کلینیک سلامت امید با شماره تلفن های ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۱ – ۰۲۱۶۶۰۱۵۲۱۷ – ۰۲۱۶۶۰۱۴۱۵۸ تماس حاصل فرمایید.
استئوآرتریت چیست؟
استئوآرتریت یک بیماری مزمن پیشرونده است که میتواند هر یک از مفاصل بدن از قبیل زانو را درگیر کند. مهمترین علامت این بیماری از بین رفتن غضروف بین مفاصل است. غضروف به استخوانها کمک میکند به آرامی در امتداد هم بلغزند. هنگامی که غضروف از بین میرود حرکات استخوان روی هم تشدید خواهد شد. مفاصلی که بدن را تحمل میکنند از قبیل مفاصل پا بیشتر در معرض خطر این اختلال قرار خواهد گرفت. در دو دهه گذشته شواهد و مدارک به دست آمده که نشان میدهد علاوه بر تحلیل رفتگی غضروف، نحوه عملکرد مینیسکهای اطراف مفصل نیز به طرز قابل توجهی تغییر میکند و از عملکرد صحیح آنها کاسته خواهد شد که این امر باعث میشود مفصل آسیب دیده بیشتر تحت فشار قرار بگیرد و دامنه حرکات آن کاسته شود و به این ترتیب سرعت پیشرفت و بدتر شدن استئوآرتریت افزایش پیدا کند.
چه عواملی ریسک بروز استئوآرتریت زانو را افزایش میدهند؟
تحقیقات نشان داده که هرچه فشار بیشتری به مفصل وارد شود ریسک بروز استئوآرتریت در آن مفصل افزایش خواهد یافت. با توجه به این که میتوان گفت مفاصل پا که وزن بدن به طور کامل به آنها تحمیل میشود بیشتر در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند. این مسئله در خصوص مفاصل کوچک دست که در انجام کارهای متعددی دخیل هستند و در طول روز برای انجام کارهای مختلف به آنها فشار وارد میشود نیز صدق میکند. سایر عواملی که میتوانند مفاصل را تحت فشار قرار دهند از قبیل چاقی و اضافه وزن و انجام دادن فعالیتهای جسمانی سنگین نیز جز فاکتورهای خطر محسوب میشوند. از سوی دیگر پزشکان عقیده دارند که نداشتن فعالیت جسمانی باعث ضعیف شدن عضلات خواهد شد و ریسک تحلیل رفتگی غضروف را افزایش میدهد زیرا عضلات نقش بسیار مهمی را در ثابت کردن و کنترل مفاصل بدن بر عهده دارند. مفصلی که به خوبی پایدار نشده باشد حرکات نامناسبی خواهد داشت و با سرعت بیشتری تحلیل خواهد رفت. یک بخش مهم دیگر در استئوآرتریت زانو به مسئله نحوه توزیع فشار درون مفصل مربوط است یعنی آن نقاط از مفصل که بخش زیادی از وزن بدن را تحمل میکنند بیشتر دچار اختلال استئوآرتریت خواهد شد. به عنوان مثال در افرادی که پای پرانتزی دارند وزن بدن باعث میشود فشار زیادی به زانو وارد شود زیرا فعالیت بیش از حد عضله، مفصل زانو را تحت فشار قرار میدهد.
علائم و نشانههای استئوآرتریت زانو چیست؟
مهمترین علامت استئوآرتریت زانو احساس درد در زانو و اطراف آن است. اکثر بیماران پس از استراحت به مدت طولانی دچار سفتی مفاصل میشوند مخصوصاً صبح پس از بیدار شدن از خواب این اختلال بیشتر خودش را نشان میدهد. برخی از افرادی که دچار استئوآرتریت زانو هستند از ضعف، ناپایداری و صدا دادن زانوهای خود شکایت دارند. همه این علائم و نشانهها در هنگام انجام برخی فعالیتهای که به زانو فشار وارد میکنند از قبیل پیاده روی، ایستادن و بالا و پایین رفتن از پله به خوبی احساس میشوند. معمولاً علائم و نشانههای استئوآرتریت باعث میشود فرد نتواند به انجام این امور بپردازد و به این ترتیب از کیفیت زندگی او کاسته خواهد شد.
استئوآرتریت زانو چگونه تشخیص داده میشود؟
سالیان سال پزشکان برای تشخیص استئوآرتریت و به ویژه استئوآرتریت زانو از عکس برداری توسط اشعه ایکس استفاده میکردند. عکس برداری به پزشک کمک میکرد بتواند به بررسی استخوانهای تشکیل دهنده زانو بپردازد و غضروف باقیمانده بین سطوح استخوانها را ارزیابی کند. متاسفانه مطالعات بالینی و تجربیات به دست آمده نشان داد که ارتباط بین شدت درد و شدت تحلیل رفتگی غضروف که در عکس برداری توسط اشعه ایکس مشاهده میشود تناسب چندانی با هم ندارند و با انتظارات پزشک همخوانی ندارند. بهترین روش برای تشخیص و ارزیابی استئوآرتریت، بررسی سابقه پزشکی بیمار یعنی بررسی درد و علائم و نشانههای او در کنار انجام معاینه فیزیکی و عکس برداری توسط اشعه ایکس است تا بتوان به تشخیص درستی دست پیدا کرد و شدت بروز این اختلال را مشخص نمود. یکی از بهترین روشها برای ارزیابی شدت استئوآرتریت زانو بررسی توانایی بیمار برای عملکرد صحیح و طبیعی است. بهترین روش برای بررسی این وضعیت ارزیابی نحوه راه رفتن بیمار است زیرا برای راه رفتن از هر دو پا استفاده میشود و وزن بدن به هر دو پا منتقل خواهد شد. پزشک میتواند با اندازه گیری زمانی که بیمار میتواند روی یک پای خود بایستد و به ارزیابی سطح درد و ناتوانی او بپردازد. این اندازه گیریها با استفاده از ارزیابی کامپیوتری و حالت بدن انجام میشود که فقط چند دقیقه طول خواهد کشید.
علل بروز درد در استئوآرتریت زانو چیست؟
منظور از استئوآرتریت زانو تحلیل رفتگی و تخریب غضروف بین مفاصل است اما علت بروز درد در بیماران مبتلا به استئوآرتریت خیلی پیچیده تر از تحلیل رفتگی غضروف است. بخشی از درد زانو به علت محافظت نامناسب از زانو و جذب ضربه در هنگام راه رفتن به دنبال کاهش قطر غضروف به وجود میآید. به علاوه با توجه به این مسئله که غضروف از بین میرود و زانو دردناک میشود و تلاش میکند با سفت کردن عضلات اطراف زانو از این ناحیه محافظت نماید. این فرایند میتواند باعث بروز درد شود زیرا با خسته شدن عضلات، تاندونهای آنها نیز دچار التهاب میشوند و فعالیت بیش از حد آنها در شرایط ایجاد شده باعث افزایش فشار بر مفصل دردناک خواهد شد. فاکتور دیگری که در سالهای اخیر نظر پزشکان را به خود جلب کرده است به مسئله افزایش حساسیت به درد در زانو و اطراف آن ارتباط دارد. این فرایند که در طناب نخاعی و مغز به وجود میآید در تعداد زیادی از دردهای مزمن ایجاد میشود. اعصاب بدن وظیفه ارسال سیگنالهای درد از زانو به مغز را بر عهده دارند و پیامهای درد را تفسیر میکنند که این امر باعث میشود حساسیت آنها افزایش پیدا کند و به کوچکترین فعالیت جسمانی و استرس واکنش نشان بدهند در نتیجه فرد از درد مداوم و کاهش توانایی حرکتی شکایت خواهد داشت حال آنکه وضعیت زانوی او بدتر نشده است.
استئوآرتریت زانو چگونه درمان میشود؟
روشهای فیزیکی و مکانیکی متعددی برای درمان این اختلال وجود دارد که در بخش زیر به تعدادی از آنها اشاره میکنیم.
استراحت کردن
تصمیم گیری برای زمان استراحت و زمان شروع فعالیت یک فاکتور بسیار مهم در کنترل استئوآرتریت زانو محسوب میشود. از سوی دیگر اکثر پزشکان و متخصصان عقیده دارند که داشتن فعالیت جسمانی برای افراد مبتلا به این اختلال کاملا ضروری است. همچنین شما به عنوان فردی که دچار استئوآرتریت زانو هستید باید بدانید که فعالیت جسمانی سنگین و شدید در طول روز باعث بروز درد زانو میشود. فعالیت جسمانی در کنترل استئوآرتریت زانو بسیار ضروری است زیرا کاهش فعالیت جسمانی یا بروز هر گونه تغییری در این فرآیند باعث میشود که الگوی فعالیت عضلات دستخوش تغییر شود که این امر باعث سرعت پیشرفت بیماری خواهد شد. انجام دادن برخی فعالیتها از قبیل پیاده روی یا برخی کارهای جسمانی میتواند از ضعیف شدن عضلات جلوگیری کند و در عوض باعث بهبود الگوی فعالیت آنها شود. اما اگر زانوی شما در هنگام استراحت کردن دردناک است یا متورم و گرم به نظر میرسد احتمالاً دچار التهاب شده است. در صورت بروز التهاب، داشتن فعالیت جسمانی و ورزش کردن باعث افزایش التهاب و درد میشود. خوشبختانه در اکثر موارد التهاب طی مدت چند روز یا چند هفته بهبود پیدا میکند و پزشک به بیمار پیشنهاد میکند که با کاهش علائم و نشانههای بیماری انجام فعالیتهای مورد علاقه خود بپردازد. شما میتوانید برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص نوع فعالیت جسمانی و ورزشی متناسب با شرایطی که دارید با پزشک خود مشورت نمایید.
دارو درمانی
پزشک با هدف کاهش درد و التهاب مفصل به تجویز برخی داروها میپردازد. مصرف این داروها در کوتاه مدت مفید است و در برخی موارد یک گزینه مناسب برای درمان محسوب میشود اما نمیتواند به درمان تحلیل رفتگی غضروف بین مفاصل یا بازآموزی عضلات اطراف آنها بپردازد.
کاهش وزن
هر قدمی که شما بر میدارید که حدود ۳ تا ۵ برابر وزن بدن به مفاصل زانو فشار وارد میکند. اگر شما دچار استئوآرتریت هستید چاقی و اضافه وزن باعث افزایش فشار بر زانو میشوند و درد بیشتری را در این ناحیه به وجود خواهند آورد. چاقی علاوه بر آنکه به آنها فشار وارد میکند باعث به وجود آمدن پروتئینهای التهابی میشود که سرعت تحلیل رفتگی غضروف را افزایش میدهد. کاهش وزن همچنین میتواند باعث کاهش علائم و نشانههای استئوآرتریت شود و به حفظ غضروف باقیمانده کمک کند.
استفاده از وسایل کمکی
بر اساس محل و شدت بروز استئوآرتریت استفاده از وسایل کمکی میتواند به شما برای راه رفتن بهتر کمک کند. شواهد و مدارکی وجود دارد که نشان میدهد استفاده از چسب مخصوص زانو علاوه بر کاهش درد باعث بهبود مطابقت استخوانهای این ناحیه میشود. هنوز پزشکان نمیدانند که چگونه چسب زدن زانو باعث تسکین درد میشود اما عقیده بر این است که بهبود مطابقت استخوانها باعث میشود از میزان فشاری که به بافتهای نرم اطراف زانو وارد میشود کاسته شود و این امر به فعال سازی و تقویت عضلات چهار سر ران کمک خواهد کرد. متخصص فیزیوتراپی میتواند نحوه چسب زدن زانو را به شما یاد دهد. اگرچه چسب زدن زانوی مبتلا به استئوآرتریت توصیه میشود نمیتوان آن را جایگزین بریس زانو کرد زیرا هنوز تحقیقات زیادی در این خصوص انجام نشده است. برخی از انواع بریس باعث میشوند از میزان فشاری که به یک قسمت از زانوی آسیب دیده وارد میشود کاسته شود و برخی دیگر از کل زانو محافظت میکنند. استفاده از کفی طبی نیز باعث میشود که از میزان فشاری که به زانو وارد میشود کم شود اما آزمون و خطاهای انجام شده هنوز نتوانسته ثابت کند استفاده از کفی طبی باعث کاهش درد و بهبود عملکرد زانو میشود. اگرچه هزاران سال است که از عصا استفاده میشود اولین تحقیقات رسمی در خصوص استفاده از عصا برای افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو همین چند سال اخیر منتشر شده است. در یک آزمایش دو ماهه افراد مبتلا به این اختلال از عصا برای راه رفتن استفاده کردند و یک گروه دیگر از عصا استفاده نکردند. گروه اول در مقایسه با گروه دوم درد کمتری داشتند و عملکرد زانوی آنها بهبود پیدا کرده بود و توانستند ۶ دقیقه بیشتر راه بروند.
فیزیوتراپی زانو
فیزیوتراپی زانو و تمرینات ورزشی مخصوص تقویت زانو در افراد مبتلا به استئوآرتریت زانو به شدت توصیه میشود. اگرچه این اقدامات باعث بهبود آسیب دیدگی غضروف داخلی زانو نمیشود توانایی عضلات را برای محافظت از زانو افزایش خواهد داد. عضلات ناحیه زانو و قوی تر باشند میتوانند در هنگام انجام فعالیتهای روزمره بهتر از زانوها محافظت کنند اما در تعداد زیادی از افرادی که دچار درد زانو هستند ورزش کردن بر اساس یک روش منظم دشوار است زیرا زانوی آنها درد میگیرد. متخصص فیزیوتراپی میتواند بهترین تمرینات ورزشی را برای تقویت زانوها به شما پیشنهاد دهد.
ورزش کردن
ورزش نکردن و ابتلاء به استئوآرتریت باعث میشود که ریسک ناتوانی قسمت پایین ستون فقرات افزایش پیدا کند. نداشتن فعالیت جسمانی ریسک بروز استئوآرتریت زانو را به طرز قابل توجهی افزایش خواهد داد. درد حاصل از این اختلال باعث میشود که نتوانید ورزش کنید و عدم فعالیت جسمانی منجر به بدتر شدن آرتروز خواهد شد. ورزش کردن یک فرآیند بسیار مهم برای از بین بردن این چرخه معیوب است. اکثر افرادی که دچار درد زانو هستند متوجه میشوند که ورزش کردن به جای استراحت کردن باعث بهبود درد زانوی آنها میشود و به همین دلیل به انجام فعالیت جسمانی روی میآورند. انجام دادن تمرینات ورزشی سبک تا متوسط به طور منظم که باعث میشود کمی عرق کنید اما بتوانید به راحتی صحبت کنید باعث کاهش درد زانو و کنترل کردن سرعت پیشرفت بیماری خواهد شد. میزان دشواری فعالیت ورزشی شما باید با شرایط جسمانی که دارید مطابقت داشته باشد به همین دلیل باید توسط پزشک متخصص فیزیوتراپی ارزیابی شوید تا امکان کنترل بیماری شما فراهم شود. یک برنامه ورزشی سودمند که باعث بهبود استئوآرتریت زانو شود میتواند شامل موارد زیر باشد:
بالا آوردن پا به صورت صاف
برای انجام این تمرین باید به پشت دراز بکشید و یک پای خود را به صورت صاف نگه دارید و عضلات ران خود را منقبض نمایید. کمی پای خود را بالا بیاورید و سعی کنید ۱۰ ثانیه در این حالت بمانید. سپس به آرامی پای خود را پایین بیاورید و این ورزش را تا زمانی انجام دهید که عضلات ران شما خسته شوند. در مرحله بعدی به سراغ پای دیگر خود بروید و این حرکت را با پای دیگر خود انجام دهید.
نشستن در امتداد دیوار
کمر خود را به دیوار بچسبانید و در امتداد دیوار پایین بیاید. زانوهای خود را خم کنید و به آرامی در حالت نشسته قرار بگیرید. حدود ۲۰ ثانیه در این حالت بمانید سپس بایستید و دوباره این تمرین را تکرار کنید.
روشهای جراحی
در صورتی که استئوآرتریت زانو خیلی شدید باشد و روشهای غیر تهاجمی به بهبود آن کمکی نکرده باشند پزشک انجام عمل جراحی را توصیه خواهد کرد. در صورتی که فقط یک قسمت از مفصل زانو درگیر شده باشد انجام جراحی استئوتومی ،برش و قرار دادن استخوانها در جای اصلی خود برای رفع فشار از نقاط زانو که دچار آرتروز هستند، ضروری خواهد بود. جراحی قسمتی از مفصل زانو یک روش دیگر برای درمان استئوآرتریت یک طرف از زانو است. در این روش جراح غضروف آسیب دیده را خارج میکند و به جای آن از قطعات فلزی یا پلاستیکی استفاده خواهد کرد سپس به مطابقت ساختار استخوان و رباطها در نقاط سالم زانو خواهد پرداخت. در جراحی تعویض کامل مفصل زانو، جراح غضروف آسیب دیده و یک قسمت کوچک از استخوان در بخش انتهایی ران و قسمت فوقانی استخوان تیبیا را خارج میکند سپس ایمپلنت فلزی یا پلاستیکی را به جای آنها قرار میدهد. حتی اگر شما در نهایت متقاضی جراحی تعویض مفصل زانو باشید تلاشی که برای ورزش کردن یا کاهش وزن کردید به هدر نخواهد رفت زیرا ورزش کردن قبل از عمل باعث میشود زمان بستری شدن شما در بیمارستان کوتاه شود. کاهش وزن و توانبخشی بعد از عمل از میزان فشاری که به مفصل جدید یا مفصل ترمیم شده وارد میشود را کاهش خواهد داد. ارتباط منظم با پزشک به شما کمک میکند از استراتژیهای مربوط به کنترل بیماری، دارو درمانی و سایر روشهای موجود برای کند کردن سرعت پیشرفت استئوآرتریت زانو و افزایش کیفیت زندگی بهره مند شوید. پزشک اولین فردی است که میتواند در فرآیند درمان به شما کمک کند البته متخصص فیزیوتراپی و توانبخشی، متخصص روماتولوژی یا متخصص ارتوپدی نیز به شما کمک خواهد کرد.
