اکثر افراد یک فاصله مشخص زیر انحنای پای خود در هنگام ایستادن دارند. این انحنا، در قسمت داخلی پا قرار دارد که کمی از زمین بالاتر است. اما افرادی که کف پای صاف دارند، انحنای کف پای آنها کمتر از حالت عادی است یا اصلاً انحنایی در کف پای آنها وجود ندارد. در این شرایط ممکن است کف پای این افراد در هنگام ایستادن یا راه‌رفتن به سمت داخل خم شده و در نتیجه این شرایط ممکن است پای آنها به سمت خارج قرار گیرد. اکثریت افرادی که به صافی کف پا (کف پای صاف) دچار هستند، با ناراحتی یا درد کف پا و پا به‌خاطر این مشکل مواجه نمی‌شوند. به هر حال، بعضی افراد نیز ممکن است با درد در پای خود به‌خصوص در هنگام کشیده‌شدن رباط‌ها و عضلات متصل به پا روبرو گردند. مفاصل پا نیز ممکن است تحت‌تأثیر این مشکل قرار گرفته و درد داشته باشند.
اگر قوزک به خاطر صافی کف پا به سمت داخل خم شود، در اکثر موارد ناحیه پا، قوزک و زانو تحت‌تأثیر این مشکل قرار خواهند گرفت. اکثر افراد به علت رشد نامناسب پا در دوران کودکی به مشکل کف پای صاف دچار می‌شوند، اما با این وجود بسیاری از افراد دیگر نیز ممکن است با افزایش سن یا پس از بارداری دچار این مشکل شوند. به هر حال امروزه برخی ابزارهای کمکی خاص وجود دارند که با استفاده از آنها می‌توان از ایجاد این مشکل جلوگیری کرد.
عارضه کف پای صاف چیست؟
اگر به پای فرد سالمی که ایستاده نگاه کنید، می‌بینید که قوس یا نوعی گودی در قسمت میانی کف پای او وجود دارد؛ به بیان ساده‌تر، یعنی وسط کف پای شخص به زمین نچسبیده است. اما افرادی‌که به عارضه کف پای صاف یا همان صافی کف پا دچارند چه؟ آنها هیچ قوسی در کف پایشان ندارند یا اینکه قوس بسیار کم است.
در واقع زمانی‌که قوس طولی کف پا، به‌طور نرمال رشد نکرده باشد و پایین‌تر و تخت‌تر از حالت عادی باشد، صافی کف پا به وجود می‌آید. در حالت عادی قوس کف پا تا امتداد پا کشیده می‌شود.
کف پای صاف در کودکان
تحقیقات نشان می‌دهد که صافی کف پا در نوزادان و کودکانِ نوپا یک وضعیت شایع است؛ چون برای سفت‌شدنِ تاندون‌ها و شکل‌گرفتنِ قوس کف پا، به زمان طولانی نیاز است. در بیشتر موارد قوس کف پای کودکان نوپا در طول دوران رشد تا ۵ سالگی تکامل پیدا می‌کند.
اگر تاندون‌ها سفت نشود و قوس کف پا به‌خوبی ایجاد نشود، والدین کودک باید با بررسیِ به موقع و مداخله پزشکی برای درمان اقدام کنند. در ٪۹۰ موارد، صافی کف پا در کودکان بدون جراحی درمان می‌شود و از مشکلات بعدی پیشگیری خواهد شد.
کف پای صاف چه شکلی است؟
اگر که از داخل به کف پای افراد بزرگ سال نگاه کنید در فاصله پنجه تا پاشنه پا قوص یا منحنی را مشاهده می‌کنید. این منحنی قوس کف پا است که در حالت طبیعی وجود دارد. هنگامی که روی پنجه پا می‌ایستید این قوس مشخص‌تر می‌شود. بهتر است بدانید که تادون‌های کف پا استخوان‌ها و عضلات را به هم وصل می‌کنند. در برخی افراد به دلایل مختلفی تاندون‌ها به درستی فعالیت نمی‌کنند یا در ساختارشان مشکلی وجود دارد. در این افراد قوس کف پا وجود ندارد و اصطلاحاً کف پای صاف دارند. صافی کف پا می‌تواند برای فرد مشکلاتی ایجاد کند.
انواع کف پای صاف
کف پای صاف چند نوع هست که می‌تواند اکتسابی یا مادرزادی باشد، عواملی ژنتیکی تأثیر زیادی در نوع ایجاد این عارضه را دارند اما در نوع اکتسابی فرد ممکن با ایجاد صدمات دچار کف پای صاف شود، همچنین در زنان میانسال این عارضه شایع تر است.
کف پای صاف انعطاف پذیر
کف پای صاف می‌تواند منعطف باشد یا غیر منعطف؛ بدین معنی که صافی کف پای قابل انعطاف که در اکثر افراد دیده می‌شود، هنگام ایستادن کف پای صافی دارند اما موقعی که روی پنجه پا بایستند یا با بلند کردن پایشان از زمین، قوس کف پا تشکیل شده و قابل مشاهده است.
اکثر افراد این نوع از عارضه را بیماری نمی‌دانند، آنها متعقدند که همانند تفاوت چهره، در ظاهر پا و کف پا نیز تفاوتی بین آدم‌ها وجود دارد. در بسیاری موارد این نوع زمینه خانوادگی دارد مثلاً یکی از اعضای خانواده نیز ممکن است داشته باشد. همچنین این امکان وجود دارد که در دوران بارداری نیز رخ دهد.
بسیاری از افراد بزرگسالی که از کودکی این عارضه را داشته‌اند و صافی از نوع انعطاف پذیر بوده، از عوامل ژنتیکی و یا شل بودن رباط‌ها نیز ممکن است هستند که معمولاً این انعطاف پذیری در مفصل‌های کل بدن افراد وجود دارد.
کف پای صاف غیر قابل انعطاف
نوع دیگر صافی کف پای غیر قابل انعطاف یا ریجید است؛ کف پای صاف در برخی افراد قابل انعطاف نیست بدین معنی که چه هنگامی که پای فرد روی زمین قرار می‌گیرد و چه موقعی که روی پنجه‌ها بلند می‌شود قوس کف پا تشکیل نمی‌شود.
به این نوع صافی کف پای غیر قابل انعطاف یا ریجید می‌نامند. در این نوع فرد باید پیگیر اصلاح و درمان آن باشد. شاید در برخی اوقات سفت شدن تاندون آشیل نیز به همراه صافی کف پا باشد که باید متخصص صافی کف پا دقت زیادی در درمان آن نسبت به وضعیت کف پا داشته باشد. کف پای صاف از نوع غیر قابل انعطاف کمترین شیوع را نسبت به نوع قابل انعطاف دارد.
علت کف پای صاف
کف پای صاف می‌تواند به دلایل مختلفی ایجاد شود که شامل عوامل ژنتیکی، ساختاری و محیطی می‌شود. در زیر به برخی از علل شایع این وضعیت اشاره می‌شود:
- ژنتیک: کف پای صاف ممکن است در خانواده‌ها وجود داشته باشد و فرد ممکن است از والدین خود این ویژگی را به ارث ببرد.
- نقص‌های ساختاری: نقص‌های مادرزادی در ساختار استخوانی پا یا پیچیدگی در تاندون‌ها می‌تواند باعث ایجاد صافی کف پا شود.
- ضعف عضلات: ضعف در عضلات و لیگامنت‌های پا می‌تواند منجر به کاهش یا ناپدید شدن قوس کف پا شود.
- عوامل محیطی: فعالیت‌های بدنی زیاد، به‌ویژه فعالیت‌هایی که فشار زیادی به پاها وارد می‌کنند، می‌تواند باعث صافی کف پا شوید.
- آسیب: آسیب‌های سیستم حرکتی (مانند شکستگی) یا صدمات به تاندون‌ها نیز می‌توانند به ایجاد کف پای صاف منجر شوند.
- بیماری‌ها: برخی بیماری‌ها مانند فلج اطفال، آرتروز یا بیماری‌های عصبی می‌توانند باعث صافی کف پا شوند.
- عوامل سنی: با افزایش سن، بافت‌های نرم و رباط‌های پا ممکن است ضعف پیدا کنند و این می‌تواند به صافی کف پا منجر شود.
- چاقی: افزایش وزن می‌تواند فشار بیشتری به پاها وارد کرده و قوس طبیعی پا را تحت تأثیر قرار دهد.
در صورت بروز علائم یا نگرانی در مورد کف پای صاف، مشاوره با پزشک متخصص می‌تواند کمک‌کننده باشد.
علائم کف پای صاف
صافی کف پا در بسیاری از افراد بدون درد است. اما از آنجایی که درمان سریع‌تر می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند و اثربخش‌تر باشد، آشنایی با علائم صافی کف پا به شما کمک می‌کند در صورت بروز آنها، بلافاصله برای رفع مشکل خود اقدام کنید. از جمله رایج‌ترین علائم صافی کف پا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- گرفتگی عضلات پا
- تجربه درد عضلانی در مچ یا ساق پا پس از یک فعالیت کوتاه
- دردناک شدن قوس، مچ، پاشنه یا خارج پا
- تغییر کردن حالت راه رفتن فرد، یا تجربه درد در هنگام راه رفتن یا فعالیت‌های ورزشی
- انحراف پیدا کردن قسمت جلوی پا و انگشتان پا به سمت بیرون
- ابتلا به دیابت و آرتریت روماتوئید (۵۰% افزایش احتمال ابتلا به صافی کف پا)
چگونه صافی کف پا را تشخیص دهیم؟
حدود یک چهارم جمعیت کره زمین به درجاتی از صافی کف پا مبتلا هستند. همان طور که گفتیم، صافی کف پا در بسیاری از افراد مشکلی ایجاد نمی‌کند و آنها با وجود این مسئله، به راحتی زندگی عادی خود را دنبال می‌کنند. با این حال همان‌طور که در بالا اشاره کردیم، از آنجایی که عارضه صافی کف پا می‌تواند مشکلات دیگری به دنبال داشته باشد، توصیه ما این است که اگر احتمال می‌دهید به این مشکل مبتلا باشید، علائم صافی کف پا را در خودتان مورد بررسی قرار دهید. دو روش ساده زیر نیز به شما در تشخیص صافی کف پا کمک می‌کنند:
روش اول
پاهایتان را کاملاً خیس کنید و بر روی یک سطح خشک که ردپایتان روی آن کاملاً مشخص باشد راه بروید. شما باید بتوانید رد انگشتان پا، برجستگی جلوی پا، پاشنه و نواری را که پاشنه را به پنجه‌ها یا انگشتان پا متصل می‌کند، روی سطح مشاهده کنید. اگر کف پای شما صاف باشد، پهنای این نوار تقریباً به اندازه جلوی پاهای شما خواهد بود. به عبارت دیگر شما دیگر این نوار را مشاهده نخواهید کرد و کف پای شما تقریباً یکدست به نظر می‌رسد.
در صورتی که کف پای شما مشکلی نداشته باشد، پهنای این نوار باید حدوداً نصف عرض جلوی پا باشد. اما در افرادی که قوس پای بلندتری دارند، تنها یک نوار بسیار باریک، پاشنه را به جلوی پا متصل می‌کند.
روش دوم
یک روش دیگر برای بررسی صافی کف پا، بررسی کفش‌هایتان است. یک جفت از کفش‌هایی را که بیشتر پوشیده‌اید، روی یک سطح صاف قرار دهید. از پشت پاشنه به داخل کفش نگاه کنید. اگر کف پای شما صاف باشد، قسمت‌های کناری و داخلی کفش، به خصوص در نزدیک پاشنه بیشتر ساییده شده است. در ضمن احتمال دارد در این مناطق، رویه کفش به سمت داخل جمع شده باشد.
توجه داشته باشید که نتیجه این روش‌ها کاملاً قابل استناد نیست. به همین دلیل اگر احتمال می‌دهید دارای صافی کف پا باشید، باید حتماً برای پیگیری آن با در دست داشتن عکس صافی کف پا به پزشک متخصص مراجعه کنید.
چه زمانی برای صافی کف پا به پزشک مراجعه کنیم؟
مراجعه به پزشک در مورد صافی کف پا زمانی ضروری است که:
- درد مداوم: اگر در ناحیه پا، مچ پا، زانو یا کمر دچار درد مداوم یا شدید شوید، به ویژه هنگام راه رفتن یا ایستادن.
- تورم: وجود تورم در پا یا مچ پا که بدون دلیل خاصی ایجاد شده باشد.
- اختلال در فعالیت‌های روزمره: اگر احساس کنید که کف پای صاف باعث اختلال در فعالیت‌های روزمره‌تان می‌شود، مانند ورزش کردن یا راه رفتن.
- افزایش بدتر شدن علائم: اگر صافی کف پا یا علائم مرتبط با آن به مرور زمان بدتر شود.
- کاهش انعطاف‌پذیری: اگر احساس کنید که پاهایتان به راحتی حرکت نمی‌کنند و انعطاف‌پذیری آنها کاهش یافته است.
- تغییر در راه رفتن: اگر متوجه تغییراتی در نحوه راه رفتن یا ایستادن خود شدید.
- چالش‌های تعادل: اگر در حفظ تعادل یا کنترل پاهایتان مشکل دارید.
- تاریخچه خانوادگی: اگر شما یا یکی از اعضای خانواده‌تان تاریخچه‌ای از مشکلات مربوط به پاها دارید.
- وجود مشکلات دیگر: اگر به بیماری‌های مرتبط با پا دست و پنجه نرم می‌کنید، مانند دیابت، که می‌تواند به مشکلات پا منجر شود.
در هر یک از این موارد، مشاوره با پزشک متخصص (مانند ارتوپد یا فیزیوتراپیست) می‌تواند به تشخیص و درمان مناسب کمک کند.
عوارض صافی کف پا
از اولین علائم صافی کف پا، می‌توان به درد و التهاب در کف و قوزک پا اشاره نمود که این علائم به هنگام راه رفتن یا ایستادن طولانی مدت تشدید می‌شود. دیگر عوارض این عارضه شامل اختلال در راه رفتن، دویدن و شکل ایستادن می‌باشد که این عوارض نیز منجر به درد در ناحیه زانو و لگن و شدت یافتن درد قوزک خواهد شد. به طور معمول این دردها را می‌توان به سادگی با استفاده از کفی و کفش‌های طبی که دارای برآمدگی در قسمت قوس هستند تسکین داد. اما در صورتی که درمان به تأخیر بیفتد، همین مشکلات ابتدایی منجر به آسیب‌های جدی خواهند شد. در ادامه برخی از عوارض صافی کف پا را شرح داده‌ایم:
- تاندونیت آشیل: افرادی که با عارضه کف پای صاف مواجه‌اند، ممکن است فشار اضافی وارد شده به کف پای آنها موجب التهاب تاندون و پارگی آن شود که تاندونیت آشیل نامیده می‌شود. جهت پیشگیری از پیشرفت این عارضه، می‌توان در کنار استفاده از داروهای ضد التهاب به استراحت پرداخت.
- التهاب کف پا: کف پای صاف خطر التهاب فاسیای کف پا (رباطی در پشت پاشنه پا) را افزایش می‌دهد که آن را التهاب کف پا فاسیتیس می‌نامند. این بیماری سبب ایجاد درد در پاشنه پا شده که در صورت برداشتن اولین گام در روز، درد آن تشدید می‌شود.
- ابتلا به آرتروز: در نتیجه این عارضه بدن ثبات جسمی خود را از دست داده و فشار مضاعف وارد شده به بدن، سبب تحلیل مفاصل می‌شود. همچنین صافی کف پا باعث ساییدگی کشکک‌ها و اسنخوان‌ها شده که نهایتاً همه این عوامل احتمال ابتلا به آرتروز را افزایش می‌دهند.
- ایجاد مشکل در انگشتان پا: افرادی که به عارضه صافی کف پا دچار هستند، در صورت استفاده از کفش‌های معمولی، به کف پایشان فشار زیادی وارد می‌شود و به مرور زمان منجر بهبیماری بونیون که یک نقص در انگشت شست پا است، خواهد شد.
- ایجاد مشکل در پا: به دلیل این که کف پا وزن کل بدن را متحمل می‌شود، کوچک‌ترین مشکل نیز می‌تواند سبب به هم زدن هماهنگی کل بدن و ایجاد آسیب‌های جدی شود. کف پای صاف عوارضی نظیر فشار آمدن بیش از حد به عضلات، تاندون‌ها و استخوان‌های پا و پخش نامتوازن وزن را به همراه دارد که در نتیجه آن فرد با مشکلاتی مانند آتل ساق پا و شکستگی‌های فشاری مواجه خواهد شد.
آیا کف پای صاف درمان می‌شود؟
تنها راه درمان قطعی کف پای صاف و ایجاد قوس در پا، جراحی است، اما در بیشتر موارد عارضه‌های ناشی از کف پای صاف با درمان‌های غیرتهاجمی و بدون جراحی مدیریت می‌شوند. اگر روش‌های غیرتهاجمی نتیجه‌بخش نبود و عوارض صافی کف پا ادامه داشت، ممکن است که به جراحی نیاز باشد. انجام جراحی در موارد بسیار نادر انجام می‌شود و بیشتر از این که درمانی برای صافی کف پا باشد، به قصد اصلاح انحراف و تغییر شکل مچ پا انجام می‌شود. روش‌های درمان عوارض ناشی از کف پای صاف عبارت‌اند از:
استراحت
در صورت بروز دردهای مزمن در کمر، زانو، مچ یا کف پا استراحت می‌تواند برای مدتی این دردها را کاهش دهد. با استراحت‌کردن می‌توان استرس وارد شده به پاها را کاهش داد و باعث بهبود عضلات و رباط های پا شد. علاوه بر این، استراحت می‌تواند به کاهش التهاب در پاها کمک کند. بهتر است برای مدتی از فعالیت هایی که شرایط را تشدید می‌کند خودداری کرده و به‌جای پریدن و دویدن، در فعالیت هایی مانند پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری یا شنا شرکت کرد.
کمپرس یخ
استفاده از کمپرس یخ می‌تواند درد و التهابات ناشی از صافی کف پا را کاهش دهد. برای انجام این کار بهتر است که ابتدا یخ را درون یک پارچه یا حوله قرار داده و سپس آن را روی پا قرار داد. یخ و سرما می‌تواند جریان خون را در نواحی ملتهب شده کاهش داده و در نتیجه باعث کاهش التهاب آن نواحی نیز شوند. استفاده از یخ یک روش درمانی موقت است و التهابات پس از مدتی ممکن است دوباره بروز کنند.
درمان‌های دارویی
مسکن‌ها و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای مدیریت علائم مرتبط با صافی کف پا مانند درد، التهاب و تورم استفاده می‌شوند. این داروها نیز صافی کف پا را درمان نمی‌کنند و فقط دردها و التهابات را کاهش می‌دهند. البته به این نکته توجه داشته باشید که مصرف این داروها در طولانی‌مدت می‌تواند عوارض جدی به دنبال داشته و بهتر است که آن را با توصیه پزشک مصرف کرده یا اگر پس از مدتی مصرف نتیجه‌بخش نبودند، سایر روش‌های درمانی را دنبال کنید.
کاهش وزن
وزن بیش از حد بدن می‌تواند فشار بیشتری به پا وارد کند. این می‌تواند عوارض ناشی از صافی کف پا را تشدید کند. کاهش وزن می‌تواند تأثیر بسیار مثبتی روی کاهش دردها و ناراحتی‌های ایجاد شده، داشته باشد. علاوه بر این، حفظ وزن مناسب می‌تواند سلامت عمومی بدن و پا را افزایش داده و خطر بروز سایر عارضه‌های مرتبط را کاهش دهد. اگر اضافه‌وزن دارید و به‌صورت مستمر دچار پادرد و کمردرد می‌شوید، حتماً کاهش وزن را در برنامه خود قرار دهید.
آرتز
استفاده از آرتز (Orthosis) و وسایل حمایتی مانند بریس‌های پا، کفش و کفی‌های طبی می‌تواند در مدیریت و جلوگیری از بروز عوارض ناشی از صافی کف پا بسیار تأثیرگذار باشد. هدف آرتزها ایجاد حمایت بیشتر از قوس پا، جذب ضربه و توزیع مناسب وزن است. آرتزها اگر به‌صورت سفارشی و بعد از اسکن پا برای فرد ساخته شوند، می‌توانند فشار وارد شده بر پاها را به مقدار قابل‌توجهی کاهش دهند. استفاده از آرتزها در زمانی که صافی کف پا هنوز باعث بروز عوارض خاصی نشده است می‌تواند در پیشگیری از این عارضه‌ها بسیار تأثیرگذار باشد و در آینده از انحراف و چرخش مچ پا به طرفین جلوگیری کند.
فیزیوتراپی
هدف فیزیوتراپی در درمان صافی کف پا افزایش انعطاف‌پذیری و محدوده حرکتی پا، تقویت عضلات، بازیابی کنترل و تعادل پا و مچ پا کمک می‌کند. دستیابی به همه این اهداف نمی‌تواند صافی کف پا را برطرف کند، اما عوارض و علائم ناشی از آن به شکل قابل‌توجهی مدیریت شده و کیفیت زندگی فرد افزایش پیدا می‌کند. بهتر است از فیزیوتراپی، به‌عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع، در کنار سایر روش‌های درمانی مانند استفاده از ارتزها و کاهش وزن استفاده کرد.
جراحی
جراحی کف پای صاف تنها زمانی انجام می‌شود که مچ پا دچار تغییر شکل و انحراف شده باشد یا اینکه دردهای شدید و محدوده حرکتی پایین، زندگی فرد را مختل کرده باشد. هدف جراحی تغییر وضعیت استخوان‌ها و ایجاد تراز در استخوان‌های پا است. همچنین جراحی برای درمان سایر عارضه‌هایی که باعث ایجاد کف پای صاف شده‌اند استفاده می‌شود. برای مثال اگر صافی کف پا در اثر کوتاهی تاندون آشیل که یک عارضه مادرزادی است به وجود آمده باشد، می‌توان از جراحی برای افزایش طول این تاندون استفاده کرد. از دیگر روش‌های جراحی می‌توان به برداشتن، برش و تغییر شکل استخوان‌ها و همچنین انتقال تاندون از سایر قسمت‌های بدن به پا برای کمک به ایجاد تعادل و تشکیل قوس اشاره کرد. جراحی کف پای صاف می‌تواند عوارضی مانند عفونت، ایجاد لخته خون و همچنین دوره نقاهت طولانی داشته باشد، بنابراین بهتر است با مشورت پزشک و درصورتی‌که راه دیگری برای درمان علائم صافی کف پا وجود ندارد، اقدام به جراحی پا نمود.